ترجمة سورة الأنفال

الترجمة الأذرية

ترجمة معاني سورة الأنفال باللغة الأذرية من كتاب الترجمة الأذرية.
من تأليف: لي خان موساييف .

1. Səndən qənimətlər haq­qın­da so­ru­şurlar. De: “Qəni­mət­­lər Alla­ha və Pey­ğəmbərə aid­dir”. Elə isə Allahdan qor­xun və ara­nız­da­kı müna­sibət­ləri düzəl­din. Əgər mö­min­si­nizsə, Allaha və Onun Rəsuluna itaət edin.
2. Möminlər ancaq o kəslər­dir ki, Allah anıldığı zaman onların qəlbi qor­xuya düşər, Onun ayələri onlara oxun­duq­da imanları ar­tar, yalnız öz Rəbbi­nə təvəkkül edər,
3. namaz qılar və Bizim on­lara ver­di­yimiz ruzidən Allah yo­lun­da xərclə­yər­lər.
4. Məhz onlar həqiqi mö­min­lərdir. Onlar üçün Rəbbi ya­nın­da də­rə­cələr, bağış­lan­ma və bolluca ruzi vardır.
5. Rəbbin səni bu minvalla haqq-əda­lət uğrunda Bədrə get­mək üçün evindən çıxartdı. Hal­buki bu, möminlərdən bir dəs­tənin xo­şu­na gəlmirdi.
6. Haqq bəlli olduqdan son­ra belə onun barəsində səninlə mü­ba­hisə edir­di­lər, sanki göz­ləri baxa-baxa ölümə sü­rük­lə­nir­dilər.
7. O vaxt Allah sizə, iki dəs­tə­dən bi­ri­nin – karvanın və ya­xud ka­fir­lərin qo­şu­nunun sizin ol­acağını vəd edirdi. Siz si­lah­sız dəs­tənin si­zin olmasını ar­zu­la­yır­dınız. Allah isə Öz kəl­mə­ləri ilə haq­qı ger­çək­ləşdir­mək və kafir­lərin kökü­nü kəs­mək istəyirdi.
8. O bununla günahkarların xoşuna gəlməsə də, haqqı ger­çək­ləş­dir­mək və batili puç et­mək istəyirdi.
9. O vaxt siz Rəbbinizdən kö­mək di­ləyirdiniz. O da: “Mən sizə bir-birinin ardınca gələn min mə­ləklə yardım edə­cə­yəm”– deyə du­anızı qəbul etmişdi.
10. Allah bunu yalnız bir müjdə və onunla qəlbiniz ra­hat­lıq tap­sın deyə belə etdi. Qə­lə­bə yal­nız Allahdandır. Həqi­qə­tən, Allah Qüd­rət­lidir, Hikmət sahibidir.
11. O zaman Allah Öz tərə­fin­dən bir təskinlik olsun de­yə, sizə yüngül bir mür­gü gön­dər­miş, göydən sizin üzə­ri­nizə yağmur en­dir­mişdi ki, onunla sizi təmiz­ləsin, şeytanın vəsvə­səsini sizdən uzaq etsin, qəlbi­nizi möhkəmlən­dirsin və onun­la qədəmlərinizi sa­bit etsin.
12. O zaman Rəbbin mə­lək­lərə: “Mən sizinləyəm! İman gə­ti­rən­ləri güclən­di­rin. Mən ka­­fir­lərin qəlbinə qorxu sa­la­ca­­ğam. On­la­rın boyunlarını vu­­run və bar­maqlarının ha­mı­sını kə­sin!”– deyə vəhy etmiş­di.
13. Bu, onların Allaha və Onun El­çi­sinə qarşı çıxmala­rı­na görə­dir. Allaha və Onun El­çisinə qarşı çıxan kimsəyə Allah şiddətli əzab verər.
14. Bax belə! İndi dadın onu! Kafirlər üçün Cəhənnəm odu­nun əzabı da hazır­lanmışdır.
15. Ey iman gətirənlər! Ka­fir­lərlə dö­yüş meydanında qar­­şılaş­sa­nız, arxanızı onlara çe­vir­məyin.
16. Daha bir döyüş əməliy­yatı keçir­mək üçün bir tərəfə çəkilən və ya başqa bir dəstəyə qoşulan­lar istisna olmaqla, kim belə bir gün­də onlara arxa çe­vi­rər­sə, Allahın qəzə­binə dü­çar olar. Onun gedəcəyi yer Cə­hənnəm­dir. Ora necə də pis dö­nüş yeridir.
17. Onları siz öldürmədi­niz, Allah onları öldürdü. Düşmən­lə­rin gözünə bir ovuc torpaq at­dı­­ğın zaman sən at­madın, Allah atdı ki, mö­minləri Öz tə­rə­fin­dən yaxşı bir sınaqdan ke­çirt­sin. Həqiqətən, Allah hər şeyi eşi­dən­dir, hər şeyi biləndir.
18. Bax belə! Həqiqətən də, Allah ka­firlərin hiyləsini zəif­lədər.
19. Əgər siz kafirlər ədalətli hökm di­ləyirsinizsə, artıq sizə hökm gəl­mişdir. Əgər küfrə son qoysanız, bu, sizin üçün xe­yir­li olar. Yox əgər qayıtsa­nız, Biz də qayı­darıq (mö­minlərə qarşı vuruşsa­nız, Biz də sizi məğlub edə­rik). Dəs­tə­niz nə qədər çox olsa da, bu sizi heç bir şey­dən qurtara bilməz. Şübhəsiz ki, Allah mö­min­lər­lədir.
20. Ey iman gətirənlər! Alla­ha və Onun Rəsuluna itaət edin, eşit­diyiniz halda on­dan üz dön­dər­məyin.
21. Eşitmədikləri halda: “Eşit­­dik!” de­yənlər kimi olma­yın.
22. Şübhəsiz ki, Allah ya­nın­da canlıla­rın ən pisi haqqı an­la­ma­yan karlar və lallardır.
23. Əgər Allah onlarda bir xe­yir ol­du­ğunu bilsəydi, əlbət­tə, on­la­ra eşit­di­rər­di. Əgər on­lara eşit­dirsəydi belə, yenə də üz çevi­rə­rək dönərdilər.
24. Ey iman gətirənlər! Pey­ğəmbər si­zi, həyat verəcək şey­lərə ça­ğır­dığı za­man Allahın və Peyğəmbərinin çağı­rı­şına ca­vab verin. Bi­lin ki, Allah in­san­la onun qəlbi arasındadır (onun istəyinə çat­ma­sına mane ola bilər) və siz Onun hüzu­runa toplanacaqsınız.
25. Elə bir bəladan qorxun ki, o, siz­lərdən təkcə zalım olan­lara üz verməz (hamınızı bürü­yər). Bilin ki, Allah şid­dətli cəza ve­rən­dir.
26. Yadınıza salın ki, bir za­man siz az idiniz, yer üzündə zəif sa­yılırdınız; kafir adamla­rın sizi ələ keçirəcəyindən qor­xurdunuz. Allah sizə sığınacaq ver­di, Öz köməyi ilə sizi qüv­vətləndirdi və si­zə pak ruzilər­dən verdi ki, bəlkə şükür edə­siniz.
27. Ey iman gətirənlər! Alla­ha və Onun Rəsuluna xəyanət­karlıq gös­tər­məyin və bilə-bilə ara­nız­dakı əmanətlərə də xə­ya­nət et­mə­yin.
28. Bilin ki, var-dövlətiniz də, öv­lad­la­rınız da ancaq bir imta­han­dır. Böyük mükafat isə Allah yanındadır.
29. Ey iman gətirənlər! Əgər Allah­dan qorxsanız, O sizə haqla na­haqqı ayırd etmə ba­carığı ve­rər, günah­ları­nız­dan keçər və sizi ba­ğışlayar. Allah bö­yük lütf sahi­bidir.
30. Bir zaman kafirlər səni həbs et­mək, öldürmək və ya yurdun­dan qovmaq üçün sənə qarşı hiylə qururdular. On­lar hiylə iş­lət­di­lər, Allah da hiylə işlətdi. Allah hiylə işlədənlərin ən yaxşısıdır.
31. Ayələrimiz onlara oxun­duğu za­man deyərlər: “Artıq eşit­dik. İstəsək, biz də buna bən­zərini deyə bilərik. Bu, keç­­miş­­də­ki­lə­rin əf­sanələrindən baş­qa bir şey de­yildir”.
32. O zaman onlar: “Ey Allah! Əgər bu, Sənin tərəfindən gəl­miş bir haqdırsa, onda üstü­müzə göy­dən daş yağdır və ya bizə ağrılı-acı­lı bir əzab gön­dər”– de­mişdilər.
33. Sən onların arasında ol­du­ğun hal­da Allah onlara əzab ver­mə­yəcək. Bağış­lanmalarını dilə­dikləri zaman da Allah on­lara əzab verən deyildir.
34. Onlar Məscidulharamın xid­mət­çi­ləri olmadıqlarına bax­­ma­ya­­raq mömin­ləri oraya bu­raxmadıq­ları halda Allah nə üçün onlara əzab verməsin? Onun xidmətçi­ləri yalnız müt­təqilərdir. Lakin on­la­rın çoxu bunu bilmir.
35. Onların müqəddəs Evin yanındakı ibadətləri fit ver­mək və əl çal­maqdan başqa bir şey deyil­dir. Küfr etdiyinizə görə dadın əza­bı!
36. Şübhəsiz ki, kafir olan­lar insan­la­rı Allah yolundan sap­dır­maq üçün öz mallarını sərf edir­lər. Onlar onu sərf edə­cək, sonra bu­nun peşmançılığını çə­­kəcək, daha sonra isə məğlub ediləcək­lər. Ka­fir olanları Cə­hənnəmə top­la­ya­caqlar ki,
37. Allah murdarı pakdan ayır­sın, murdarları bir-birinin üs­tü­nə qoyub bir yerə yığsın və onları Cəhənnəmdə yer­ləş­dirsin. Zi­ya­na uğrayanlar da məhz onlardır.
38. Kafir olanlara de ki, əgər küfrə son qoysalar, olub-ke­çən­lər on­lara ba­ğış­la­nar. Yox, əgər küfrə qayıtsalar, əvvəl­ki­lərin ba­şına gə­lən aqibəti göz­ləsinlər.
39. Fitnə aradan qalxana qə­dər və din tamamilə yalnız Alla­ha həsr edilənə­dək onlarla vu­ruşun! Əgər şirkə son qoy­sa­lar, bilsinlər ki, Allah onların et­dik­lərini görür.
40. Əgər onlar üz döndər­sə­lər, bilin ki, Allah sizin Hima­yədarı­nız­dır. O, nə gözəl Hi­ma­yədar, nə gözəl Yardım­çı­dır!
41. Əgər siz Allaha və haqla batilin ayırd edildiyi gün – iki dəs­tə­nin qarşı-qarşıya gəldiyi gün qulumuza nazil et­diyi­mi­zə iman gə­tirmisinizsə, bilin ki, ələ keçir­diyiniz qənimətlərin beşdə biri Alla­ha, Onun Elçi­sinə, onun əq­rəbasına, yetimlərə, kasıb­la­ra və müsa­firlərə məxsusdur. Allah hər şeyə qa­dirdir.
42. O zaman siz vadinin ya­xın tərə­fində, onlar uzaq tərə­fində, kar­van isə sizdən aşa­ğı­da dənizin sahilində idi. Əgər siz vədələş­səy­diniz, həmin vaxt və yer barə­sində ixtilafa düşər­di­niz. Lakin Allah olacaq işi hə­yata keçirmək üçün belə etdi ki, həlak olan açıq-ay­dın bir dəlil­lə həlak olsun, sağ qalan da açıq-aydın bir dəlillə sağ qalsın. Hə­qiqətən, Allah hər şeyi eşi­dən­­dir, hər şeyi bi­lən­dir.
43. O zaman Allah yuxun­da sə­nə on­ları az göstərdi. Əgər on­­la­rı sənə çox gös­tərsəydi, ruh­dan dü­şər­ və döyüş barə­sində bir-biri­niz­lə müba­hisə edərdi­niz. Lakin Allah sizi qorudu. Şübhəsiz ki, O, kökslərdə olan­­ları bilir.
44. O vaxt qarşı-qarşıya gəl­di­yiniz za­­man Allah onları si­zin gö­zü­nüzə az gös­tərdi, sizi də onların gözündə azalt­dı ki, olacaq işi ye­rinə yetirsin. Bü­tün iş­lər Allaha qayıdır.
45. Ey iman gətirənlər! Kafir bir dəstə ilə üz-üzə gəldikdə möh­kəm durun və Allahı çox yad edin ki, bəlkə nicat tapa­sı­nız.
46. Allaha və Onun Rəsuluna itaət edin, bir-birinizlə müba­hi­sə et­məyin, yox­sa ruhdan dü­şər və zəifləyərsiniz. Səbir edin, çünki Allah səbir edən­lər­lə­dir.
47. Yurdlarından təkəbbür­lə, özlərini camaata göstərmək üçün çıxan və insan­ları Allah yo­lun­dan sapdıran kəslər ki­mi olma­yın. Allah onların əməl­lə­rini hər tərəf­dən əhatə etmiş­dir.
48. O zaman şeytan onların əməl­lə­ri­ni özlərinə gözəl­ gös­tə­rib: “Bu gün in­san­lardan heç kəs sizə qalib gələ bil­məz. Axı mən sizə yar­dım edən bir qon­şu­yam!”– demişdi, iki dəstə bir-birini gör­dük­də isə geri çə­ki­lib: “Mən siz­dən uza­ğam. Mən sizin görmədik­lə­ri­ni­zi görü­rəm. Mən Allahdan qorxuram. Çünki Allah şiddətli cəza ve­rəndir!”– de­mişdi.
49. O zaman münafiqlər və qəlbində xəstəlik olanlar dedi­lər: “Bun­ları öz din­ləri aldat­dı!” Kim Allaha təvəkkül etsə, bil­sin ki, Allah Qüdrət­lidir, Hikmət sahibidir!
50. Kaş sən kafirləri mələk­lər onların canını alarkən görəy­din. Mə­ləklər onla­rın üzünə və yanla­rına vura-vura de­yir­dilər: “Dadın yan­dırıcı odun əzabı­nı!
51. Bu, öz əllərinizlə etdi­yi­niz əməl­lərə görədir. Yoxsa Allah qul­larına zülm edən de­yildir”.
52. Bunların əməli Firon nəs­li­nin və on­lardan əvvəlkilərin əmə­­­­li­nə bənzəyir. Onlar Alla­hın ayə­lərini inkar etdilər, Allah da on­ları gü­nahlarına görə ya­xa­ladı. Şübhəsiz ki, Allah Qüv­vətlidir, cə­za­lan­dırması da şid­dətlidir.
53. Bu, ona görədir ki, bir ca­maat nəfs­lərində olanı də­yiş­­mə­yin­cə, Allah da onlara ver­diyi neməti dəyişən de­yil­dir. Şübhəsiz ki, Allah hər şeyi eşidəndir, hər şeyi bilən­dir.
54. Bunların əməli Firon nəs­li­nin və on­lardan əvvəlkilərin əmə­­­­li­nə bənzəyir. Onlar Rəb­bi­nin ayə­lərini yalan hesab et­di­lər, Biz də on­ları günah­la­rı­na görə məhv etdik. Firon nəs­lini dənizdə qərq et­dik. On­la­rın ha­mısı zalım idi.
55. Şübhəsiz ki, Allah ya­nın­da can­lı­ların ən pisi kafir olan­lar­dır. Onlar iman gətir­məzlər.
56. Onlar əhd bağladığın kim­sələrdir ki, sonra hər dəfə öz əhd­lə­rini pozur və heç nə­dən çəkin­mirlər.
57. Əgər döyüşdə onları ya­xa­lasan, on­ları cəzalan­dırmaq­la ar­xa­­larında olan kimsələri də dağıt ki, bəlkə ibrət alsın­lar.
58. Əgər bir qövmün əhdi po­za­cağı ilə xəyanət etməsin­dən qorx­san, sən də on­lara onu poz­duğunu bil­dir. Şübhəsiz ki, Allah xa­in­lə­ri sevmir.
59. Qoy kafirlər əzabdan qa­ça bilə­cək­lərini zənn etmə­sin­lər. Çün­ki onlar ondan yaxa qurtara bilməzlər.
60. Düşmənlərə qarşı bacar­dı­ğınız qə­dər qüvvə və döyüş atları hazırlayın ki, bununla Allahın düşmənini, öz düşmə­ninizi və on­lar­dan başqa sizin bil­mə­di­yiniz, lakin Allahın bil­diyi kimsələri qor­xudasınız. Allah yolunda nə xərc­lə­səniz, əvəzi sizə tam ödə­ni­lər və sizə zülm edilməz.
61. Əgər onlar sülhə meyl etsə­lər, sən də ona meyl et və Allaha təvəkkül et! Həqiqətən, O, Eşidən­dir, Biləndir.
62. Əgər onlar səni aldat­maq istəsə­lər, bil ki, sənə Allah ye­tər. O, səni həm Öz köməyi ilə, həm də möminlərlə qüv­vətlən­dirdi.
63. Allah onların qəlblərini bir­ləş­dir­di. Əgər sən yer üzün­də olan­ların ha­mı­sını sərf et­səy­din belə, onların qəlb­lə­ri­ni bir­ləş­dirə bil­məzdin. Lakin Allah on­la­rı birləş­dirdi. Həqiqətən, O, Qüdrət­li­dir, Hikmət sahibidir.
64. Ey Peyğəmbər! Sənə və sənin ar­dın­ca gedən mö­min­lə­rə Allah kifayət edər.
65. Ey Peyğəmbər! Mömin­ləri döyü­şə ruhlandır. Əgər ara­nızda iyirmi sə­birli kişi olsa, kafirlər­dən iki yüzünə qa­lib gə­lər; əgər ara­nız­da yüz səbirli ki­şi ol­sa, ka­fir­lərdən mininə qa­lib gələr. Çün­ki on­lar anla­ma­yan adam­lardır.
66. İndi Allah sizin yükü­nü­zü yün­gülləşdirdi. Çünki O, sizdə zə­iflik ol­duğunu bilirdi. Əgər ara­nızda yüz sə­birli kişi olsa, kafir­lər­dən iki yüzünə qa­lib gələr; əgər aranızda min sə­birli kişi olsa, Alla­hın izni ilə ka­firlərdən iki mi­ni­nə qalib gələr. Allah səbir edən­lər­lədir.
67. Peyğəmbərə yer üzündə çoxlu ka­fir qırmayınca əsir gö­tür­mək yaraşmaz. Siz dünya mən­fəət­lərini istəyirsiniz, Allah isə axi­rə­ti qazanmağınızı istə­yir. Allah Qüdrətlidir, Hikmət sahibidir.
68. Əgər Allah tərəfindən əzəl­dən yazılan bir hökm ol­masaydı, aldığınız fidyə müqa­bilində sizə böyük bir əzab to­xunardı.
69. Ələ keçirdiyiniz qəni­mət­­ləri ha­lal və təmiz olaraq yeyin və Allahdan qor­xun. Hə­qi­qə­tən, Allah Bağışlayandır, Rəhmli­dir.
70. Ey Peyğəmbər! Əliniz­də olan əsir­lərə de: “Əgər Allah qəl­bi­niz­də xe­yir olduğunu bilsə, siz­dən alınan fid­yə­dən daha xe­yirli­si­ni sizə verər və sizi ba­ğışlayar. Allah Bağışlayandır, Rəhm­lidir”.
71. Əgər əsirlər sənə xəya­nət etmək istəsələr, bilin ki, on­lar bun­dan əvvəl Allaha xəya­nət et­mişdi­lər. Allah mömin­lərə on­ların öh­də­sindən gəl­məyə im­kan ver­mişdi. Allah hər şeyi biləndir, hikmət sahibidir.
72. Həqiqətən, iman gəti­rən, hicrət edən və Allah yolunda öz ma­lı və canı ilə cihad edən müha­cirlər və sığınacaq verib köməkl­ik göstərən ənsar – məhz onlar bir-birinin dost­la­rı­­dır. İman gəti­rən, lakin hicrət etməyənlərə gəl­dikdə isə, on­lar hicrət etməyincə siz onları hi­mayə etməyə borclu deyil­si­niz. Əgər onlar din uğrun­da sizdən kömək istə­sələr, sizinlə arala­rında müqavilə olan bir qövm əleyhinə yardım istisna ol­maq­la, kömək etməyiniz gə­rək­dir. Allah sizin nə etdikləri­nizi görür.
73. Kafirlər də bir-birinə dost­­durlar. Əgər siz bir-birinizə yar­dımçı olma­sanız, yer üzündə fitnə və böyük bir fəsad baş verər.
74. İman gətirən, hicrət edən və Allah yolunda cihad edən­lər və sığınacaq ve­rib kö­mək­lik gös­tərənlər – məhz onlar həqiqi mö­min­lərdir. Onlar üçün ba­ğış­lanma və bolluca ruzi var­dır.
75. Sonradan iman gətirən­lər, hicrət edib sizinlə bərabər cihad edənlər də sizdəndirlər. Qohumlar Allahın Kita­bı­na gö­rə bir-bi­ri­nə varis olmağa daha ya­xın­dırlar. Həqiqətən, Allah hər şe­yi bi­lir.
سورة الأنفال
معلومات السورة
الكتب
الفتاوى
الأقوال
التفسيرات

اعتنَتْ سورةُ (الأنفال) ببيانِ أحكامِ الحرب والغنائمِ والأَسْرى؛ ولذا سُمِّيتْ بهذا الاسمِ، وقد نزَلتْ هذه السورةُ في المدينةِ بعد غزوة (بَدْرٍ)؛ لذا تعلَّقتْ أسبابُ نزولها بهذه الغزوة، وقد أبانت السورةُ عن قوانين النَّصر المادية: كتجهيز العَتاد، والمعنوية: كوَحْدة الصَّف، وأوضَحتْ حُكْمَ الفِرار من المعركة، وقتالِ الكفار، وما يَتبَع ذلك من أحكامٍ ربانيَّة، كما أصَّلتْ - بشكل رئيسٍ - لقواعدِ عَلاقة المجتمع المسلم بغيره.

ترتيبها المصحفي
8
نوعها
مدنية
ألفاظها
1243
ترتيب نزولها
88
العد المدني الأول
76
العد المدني الأخير
67
العد البصري
76
العد الكوفي
75
العد الشامي
77

تعلَّقتْ سورةُ (الأنفال) بوقائعَ كثيرةٍ؛ لذا صحَّ في أسبابِ نزولها الكثيرُ؛ من ذلك:

* ما جاء عن سعيدِ بن جُبَيرٍ رحمه الله، قال: «قلتُ لابنِ عباسٍ: سورةُ التَّوبة؟ قال: التَّوبةُ هي الفاضحةُ، ما زالت تَنزِلُ: ﴿وَمِنْهُمْ﴾ ﴿وَمِنْهُمْ﴾ حتى ظَنُّوا أنَّها لن تُبقِيَ أحدًا منهم إلا ذُكِرَ فيها، قال: قلتُ: سورةُ الأنفالِ؟ قال: نزَلتْ في بَدْرٍ، قال: قلتُ: سورةُ الحشرِ؟ قال: نزَلتْ في بني النَّضِيرِ». أخرجه مسلم (٣٠٣١).

* قوله تعالى: ﴿يَسْـَٔلُونَكَ عَنِ اْلْأَنفَالِۖ قُلِ اْلْأَنفَالُ لِلَّهِ وَاْلرَّسُولِۖ فَاْتَّقُواْ اْللَّهَ وَأَصْلِحُواْ ذَاتَ بَيْنِكُمْۖ وَأَطِيعُواْ اْللَّهَ وَرَسُولَهُۥٓ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ﴾ [الأنفال: 1]:

عن سعدِ بن أبي وقَّاصٍ رضي الله عنه، قال: «لمَّا كان يومُ بدرٍ جئتُ بسيفٍ، فقلتُ: يا رسولَ اللهِ، إنَّ اللهَ قد شَفَى صدري مِن المشركين - أو نحوَ هذا -، هَبْ لي هذا السيفَ، فقال: «هذا ليس لي، ولا لك»، فقلتُ: عسى أن يُعطَى هذا مَن لا يُبلِي بلائي، فجاءني الرسولُ، فقال: «إنَّك سألْتَني وليس لي، وإنَّه قد صار لي، وهو لك»، قال: فنزَلتْ: ﴿يَسْـَٔلُونَكَ عَنِ اْلْأَنفَالِۖ﴾ الآيةَ». أخرجه الترمذي (٣٠٧٩).

وعن عُبَادةَ بن الصامتِ رضي الله عنه، قال: «خرَجْنا مع النبيِّ ﷺ، فشَهِدتُّ معه بدرًا، فالتقى الناسُ، فهزَمَ اللهُ العدوَّ، فانطلَقتْ طائفةٌ في آثارِهم يَهزِمون ويقتُلون، وأكَبَّتْ طائفةٌ على العسكرِ يَحْوُونه ويَجمَعونه، وأحدَقتْ طائفةٌ برسولِ الله ﷺ؛ لا يُصِيبُ العدوُّ منه غِرَّةً، حتى إذا كان الليلُ وفاءَ الناسُ بعضُهم إلى بعضٍ، قال الذين جمَعوا الغنائمَ: نحن حوَيْناها وجمَعْناها؛ فليس لأحدٍ فيها نصيبٌ! وقال الذين خرَجوا في طلبِ العدوِّ: لستم بأحَقَّ بها منَّا؛ نحن نفَيْنا عنها العدوَّ وهزَمْناهم! وقال الذين أحدَقوا برسولِ اللهِ ﷺ: لستم بأحَقَّ بها منَّا؛ نحن أحدَقْنا برسولِ اللهِ ﷺ، وخِفْنا أن يُصِيبَ العدوُّ منه غِرَّةً، واشتغَلْنا به! فنزَلتْ: ﴿يَسْـَٔلُونَكَ عَنِ اْلْأَنفَالِۖ قُلِ اْلْأَنفَالُ لِلَّهِ وَاْلرَّسُولِۖ فَاْتَّقُواْ اْللَّهَ وَأَصْلِحُواْ ذَاتَ بَيْنِكُمْۖ﴾ [الأنفال: 1]، فقسَمَها رسولُ اللهِ ﷺ على فُوَاقٍ بين المسلمين، قال: وكان رسولُ اللهِ ﷺ إذا أغارَ في أرضِ العدوِّ نفَّلَ الرُّبُعَ، وإذا أقبَلَ راجعًا وكَلَّ الناسُ نفَّلَ الثُّلُثَ، وكان يَكرَهُ الأنفالَ، ويقولُ: «لِيَرُدَّ قويُّ المؤمنين على ضعيفِهم»». أخرجه أحمد (٢٢٧٦٢).

* قوله تعالى: ﴿إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاْسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٖ مِّنَ اْلْمَلَٰٓئِكَةِ مُرْدِفِينَ﴾ [الأنفال: 9]:

عن عبدِ اللهِ بن عباسٍ رضي الله عنهما، قال: «حدَّثني عُمَرُ بن الخطَّابِ، قال: لمَّا كان يومُ بَدْرٍ نظَرَ رسولُ اللهِ ﷺ إلى المشركين وهم ألفٌ، وأصحابُه ثلاثُمائةٍ وتسعةَ عشَرَ رجُلًا، فاستقبَلَ نبيُّ اللهِ ﷺ القِبْلةَ، ثم مَدَّ يدَيهِ، فجعَلَ يَهتِفُ برَبِّهِ: اللهمَّ أنجِزْ لي ما وعَدتَّني، اللهمَّ آتِ ما وعَدتَّني، اللهمَّ إن تَهلِكْ هذه العصابةُ مِن أهلِ الإسلامِ لا تُعبَدْ في الأرضِ، فما زالَ يَهتِفُ برَبِّهِ، مادًّا يدَيهِ، مستقبِلَ القِبْلةِ، حتى سقَطَ رداؤُهُ عن مَنكِبَيهِ، فأتاه أبو بكرٍ، فأخَذَ رداءَهُ، فألقاه على مَنكِبَيهِ، ثم التزَمَه مِن ورائِه، وقال: يا نبيَّ اللهِ، كفَاك مُناشَدتُك ربَّك؛ فإنَّه سيُنجِزُ لك ما وعَدَك؛ فأنزَلَ اللهُ عز وجل: ﴿إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاْسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٖ مِّنَ اْلْمَلَٰٓئِكَةِ مُرْدِفِينَ﴾ [الأنفال: 9]، فأمَدَّه اللهُ بالملائكةِ». أخرجه مسلم (١٧٦٣).

* قوله تعالى: ﴿وَمَن يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٖ دُبُرَهُۥٓ﴾ [الأنفال: 16]:

عن أبي سعيدٍ رضي الله عنه، قال: «نزَلتْ في يومِ بدرٍ: ﴿وَمَن يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٖ دُبُرَهُۥٓ﴾ [الأنفال: 16]». أخرجه أبو داود (٢٦٤٨).

* قوله تعالى: {وَمَا كَانَ اْللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِيهِمْۚ وَمَا كَانَ اْللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ ٣٣ وَمَا لَهُمْ أَلَّا يُعَذِّبَهُمُ اْللَّهُ وَهُمْ يَصُدُّونَ عَنِ اْلْمَسْجِدِ اْلْحَرَامِ} [الأنفال: 33، 34]:

عن أنسِ بن مالكٍ رضي الله عنه، قال: «قال أبو جهلٍ: اللهمَّ إن كان هذا هو الحقَّ مِن عندِك، فأمطِرْ علينا حجارةً مِن السماءِ، أو ائتِنا بعذابٍ أليمٍ؛ فنزَلتْ: {وَمَا كَانَ اْللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِيهِمْۚ وَمَا كَانَ اْللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ ٣٣ وَمَا لَهُمْ أَلَّا يُعَذِّبَهُمُ اْللَّهُ وَهُمْ يَصُدُّونَ عَنِ اْلْمَسْجِدِ اْلْحَرَامِ} الآيةَ». أخرجه البخاري (٤٦٤٩).

سُمِّيتْ سورةُ (الأنفال) بذلك؛ لأنها بدأت بالحديثِ عن (الأنفال).

كما سُمِّيتْ أيضًا بسورة (بَدْرٍ): لِما صحَّ عن سعيدِ بن جُبَيرٍ رحمه الله، قال: «قلتُ لابنِ عباسٍ: سورةُ الأنفالِ؟ قال: تلك سورةُ بَدْرٍ». أخرجه مسلم (٣٠٣١).

ووجهُ التسمية بذلك ظاهرٌ؛ لأنها نزَلتْ بعد غزوةِ (بَدْرٍ)، وتحدَّثتْ بشكلٍ رئيس عن هذه الغزوةِ.

* أنَّ من أخَذها عُدَّ حَبْرًا:

فعن عائشةَ رضي الله عنها، عن رسولِ الله ﷺ، قال: «مَن أخَذَ السَّبْعَ الأُوَلَ مِن القرآنِ، فهو حَبْرٌ». أخرجه أحمد (24575).

* أنها تقابِلُ التَّوْراةَ مع بقيَّةِ السُّوَر الطِّوال:

فعن واثلةَ بن الأسقَعِ رضي الله عنه، قال: قال رسولُ الله ﷺ: «أُعطِيتُ مكانَ التَّوْراةِ السَّبْعَ الطِّوالَ». أخرجه أحمد (17023).

جاءت موضوعاتُ سورةِ (الأنفال) كما يلي:

* قوانينُ ربَّانية {وَمَا ‌اْلنَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِندِ اْللَّهِۚ}:

1. الأنفالُ وصفاتُ المؤمنين الصادقين (١ -٤).

2. غزوة (بدر) (٥-١٤).

3. حرمةُ الفرار من المعركة، ومِنَّة الله بالنصر والتأييد (١٥-١٩).

4. طاعة الله ورسوله، والنهيُ عن خيانة الأمانة (٢٠-٢٩).

5. نماذجُ من عداوة المشركين للمؤمنين (٣٠-٤٠).

6. توزيعُ غنائمِ (بدر) مع التذكير بما دار في المعركة (٤١-٤٤).

* قوانينُ مادية {وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اْسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٖ}:

7. من شروط النصر، وأسباب الهزيمة (٤٥-٤٩).

8. نماذجُ من تعذيب الله للكافرين (٥٠-٥٤).

9. قواعد السلم والحرب والمعاهَدات الدولية (٥٥-٦٣).

10. وَحْدة الصف، والتخفيف في القتال (٦٤-٦٦).

11. العتاب في أُسارى (بدر) (٦٧- ٧١).

12. قواعدُ في علاقة المجتمع الإسلامي بغيره (٧٢-٧٥).

ينظر: "التفسير الموضوعي للقرآن الكريم" لمجموعة من العلماء (3 /131).

افتُتِحت السُّورةُ بمقصدٍ عظيم؛ وهو بيانُ أحكامِ (الأنفال)، والأمرُ بتقوى الله وطاعتِه وطاعة رسوله، في ذلك وغيره، وأمرُ المسلمين بإصلاح ذاتِ بينهم، وأن ذلك من مقوِّمات معنى الإيمان الكامل، واشتمَلتْ على تذكيرِ النبي ﷺ بنعمةِ الله عليه إذ أنجاه من مكرِ المشركين به بمكَّةَ، وخلَّصه من عنادِهم. ثمَّ قصَدتْ دعوةَ المشركين للانتهاء عن مناوأةِ الإسلام، وإيذانِهم بالقتال، والتحذيرِ من المنافقين، وضربِ المَثَل بالأُمم الماضية التي عانَدتْ رُسُلَ الله ولم يشكروا نعمةَ الله، كما قصَدتْ بيانَ أحكام العهد بين المسلمين والكفار، وما يَترتَّب على نقضِهم العهدَ، ومتى يحسُنُ السلمُ.

ينظر: "التحرير والتنوير" لابن عاشور (9 /248).