ترجمة سورة التوبة

Maranao - Maranao translation

ترجمة معاني سورة التوبة باللغة ماراناو من كتاب Maranao - Maranao translation.


(Giyai) So kiyabarngkas o pasad a phoon ko Allah go so sogo Iyan, sii ko siran a iniphasada iyo ko manga pananakoto:

Na ndalakaw kano ko lopa (hay manga mosrik) sa pat olan, go tangkda niyo a mataan! a skano na di niyo khalipos so (siksa o) Allah go mataan! a so Allah na phakaytoon Iyan so manga kapir

Na piyakalangkap a phoon ko Allah go so sogo Iyan, ko manga manosiya ko alongan a kapnay-hajji a mala a mataan! a thipd o Allah (so pasad) ko manga pananakoto; go (thipd o) sogo Iyan. Na o thawbat kano, na giyoto i mapiya rkano; na o talikhod kano, na tangkda niyo a mataan! a skano na di niyo khapalagoyan so (siksa o) Allah. Na panotholang ka ko siran a da pamaratiyaya so siksa a malipds.

Inonta so siran a iniphasada iyo ko manga pananakoto, oriyan iyan na da a kiyorang iran rkano a mayto bo, go da a tiyabangan iran a sorang rkano a isa bo. Na tarotopa niyo kiran so diyandi kiran taman ko wakto iran (a mappnto): Mataan! a so Allah na pkhababayaan Iyan so khipanananggila.

Na amay ka maypos so manga olanolan a khipagaadatan, na bonoa niyo so manga pananakoto apiya anda niyo siran matoon, go pamiyaga niyo siran, go tarongkoa niyo siran, go pamagayani niyo siran ko oman i phagokitan; na o thawbat siran, go itindg iran so sambayang, go tonayn iran so zakat, na gikasi niyo so lalan iran: Mataan! a so Allah na Manapi, a Makalimoon.

Na amay ka adn a sakataw a pd ko manga mosrik a manarig rka, na pakasarigang ka, taman sa pamamakin´gn iyan so katharo o Allah; oriyan iyan na sampayn ka skaniyan ko phakasarig on. Giyoto man na sabap sa mataan! a siran na pagtaw a manga tatao

Andamanaya i kakhapatot ko manga pananakoto o diyandi sii ko Allah go sii ko sogo Iyan, inonta so siran a inidiyandi iyo sii sa Masjid Al-Haram? Na sadn sa kapagiinontolan iyan rkano, na pagiinontolani niyo siran(mambo): Mataan! a so Allah na pkhababayaan Iyan so khipanananggila.

Na andamanaya (i kapakipphasada iyo kiran) a o mapgs kano iran, na di iran rkano pagilayn i kaplolot go kaphapasada? Ipzoat iran rkano so manga ngari iran, na somasangka so manga poso iran; ka so kadaklan kiran na manga songklid.

Inipamasa iran so manga (ayat o Allah sa arga a mayto, go miyangalang siran ko lalan Rkaniyan: Mataan! a siran na miyakaratarata so pinggolawla iran.

Di iran pagilayn ko miyaratiyaya so kaplolot go kaphapasada. Na siran man na siran so manga malawani.

Na o thawbat siran, go itindg iran so sambayang, go tonayn iran so zakat, - na manga pagari niyo siran ko agama: Na pphagosayn Ami so manga ayat ko pagtaw a manga tatao.

Na o barngkasa iran so manga sapa iran ko oriyan o kiya pakindiyandi iran, go phapaawingn iran so agama niyo, - na pakimbonoay kano ko manga nakoda ko kaongkir: Mataan! a siran na da a kipantag kiran o manga sapa, ka an siran makagnk.

Ino kano di pakipmbonoay ko pagtaw a siyogok iran so manga sapa iran, go piyagngtan iyan a kaphakaawaa iran ko Rasol, go siran na piyangorawan kano iran ko paganay a kiyaokitan? Ino niyo siran khalkn? Na so Allah i patot a ikhalk iyo Skaniyan, o skano na khipaparatiyaya!

Pakimbonoay kano kiran, ka ziksaan siran o Allah sa pnggolalan ko manga barokan iyo, go phakaytoon Iyan siran, go thabangan kano Niyan, sa kadaaga kiran, go phakapiyaan Iyan, so manga rarb o pagtaw a khipaparatiyaya,

Go pagilangn Iyan so otg ko manga poso iran. Na phakatawbatn o Allah so taw a kabaya Iyan; ka so Allah na Matao, a Mawngangn.

Ba niyo tiyangkap sa ipndaraynon kano, ka an katokawi o Allah so siran oto a miyamagiklas, ko kiya prang iran, go da siran kowa sa salakaw ko Allah go so sogo Iyan go so miyamaratiyaya sa manga Panarigan? Na so Allah na Kaip Iyan so gii niyo nggolawlaan.

Da mapatot ko manga pananakoto, so kapthanosa iran ko manga masjid o Allah, zasaksian iran so manga ginawa iran ko kaongkir. Siran man na miyailang so manga galbk iran: Na so naraka na siran na tatap siran on.

Aya bo (a patot) a pthanos ko manga masjid o Allah na so taw a piyaratiyaya niyan so Allah, go so alongan a mawri, go initindg iyan so sambayang, go tiyonay niyan so zakat, go da a inikalk iyan inonta so Allah. Na matatangkd a siran man i khabaloy a pd ko miyamakakdg sa ontol.

Ino niyo mbaloya so kapphakaynoma ko nomanayk go so kapthanosa ko Masjid Al-Haram, a lagid o taw a piyaratiyaya niyan so Allah, go so alongan a mawri, go miyanagontaman sii ko lalan o Allah? Di siran magizan sii ko Allah, a so Allah na di Niyan pnggonanaon so pagtaw a manga darowaka.

So miyamaratiyaya, go miyamanogalin (sa ingd) ago inipanagontaman iran ko lalan o Allah, so manga tamok iran go so manga ginawa iran, i mala i pangkatan ko Allah: Na siran man na siran so phamakaslang sa maliwanag.

Pphanotholan siran o Kadnan iran sa limo a phoon Rkaniyan, go kasosoat, go manga sorga, a adn a bagian iran roo a kapipiya ginawa a tatap:

Makakal siran on sa dayon sa dayon. Mataan! a so Allah na adn a zisii Rkaniyan a balas a mala.

Hay miyamaratiyaya, di niyo khowaa so manga loks iyo go so manga pagari niyo a manga panarigan amay ka matomo iran so kaongkir a di so kaparatiyaya: Na sadn sa manarig kiran a pd rkano, na siran man na siran so da pamaginontolan.

Tharoang ka a: O so manga loks iyo, go so manga wata iyo, go so manga pagari niyo, go so manga karoma niyo, go so manga tonganay niyo; go so manga tamok a miyasokat iyo; go so dagangan a ipkhawan iyo so kalpas o wakto niyan, go so manga darpa a masosoat kano ron na matomo iyo a di so Allah, go so sogo Iyan, go so kaphrang sii ko lalan Rkaniyan; - na nayawa niyo taman sa italingoma o Allah so sogoan Iyan (a siksa): Ka so Allah na di Niyan thoroon so pagtaw a manga songklid.

Sabnsabnar a tiyabangan kano o Allah sii ko manga thmoan a madakl go so alongan a (kiyaphrang sa) Honayn: Gowani na miyasoat kano o kadakl iyo, na da a mininggay niyan rkano a gona a mayto bo: Go piyakasimpit rkano o lopa so kawlad iyan, oriyan iyan na tomiyalikhod kano a pphamalagoy.

Oriyan iyan na initoron o Allah so kathatana iyan sii ko sogo Iyan go sii ko miyamaratiyaya, go tomiyoron sa manga tantara a (manga malaikat) a da niyo siran maylay: Go siniksa Iyan so siran a da pamaratiyaya: Na giyoto i balas ko manga kapir.

Oriyan iyan na phakatawbatn o Allah ko kiyaipos oto so taw a kabaya Iyan: Ka so Allah na Manapi, a Makalimoon.

Hay miyamaratiyaya, mataan! a so manga pananakoto na marzik; na di siran pagobay ko Masjid Al-Haram ko oriyan angkai a ragon iran (a kiyabarngkas o pasad). Na oba niyo khawann so kamiskin, na mbgan kano o Allah ko kakayaan Iyan, o kabaya Iyan, mataan! a so Allah na Matao, a Mawngangn.

Pakimbonoay kano ko siran a di mapaparatiyaya ko Allah, go so alongan a mawri, go di iran izapar so inisapar o Allah go so sogo Iyan, go di siran magokit ko okit a bnar, a pd ko siran a bigan ko kitab, taman sa di siran mgay sa bowis sa kathanganaan, a siran na phapasiyonot siran.

Na pitharo o manga Yahodi a: So Ozayr na wata o Allah, go pitharo o manga Kristiyan, a so Al-Masih na wata o Allah. Giyoto man so katharo iran ko manga ngari iran; a ipphananayan iran ko katharo o siran a da pamaratiyaya gowani. Pimorkaan siran o Allah: Andamanaya i kapphamokhag iran!.

Kinowa iran so manga olama kiran go so manga barasimba kiran a manga katohanan a salakaw ko Allah, go so Al-Masih a wata o Maryam; a da a inisogo kiran a rowar ko kasimbaa iran ko (Allah a) tohan a Isaysa: da a tohan a inonta Skaniyan. Soti Skaniyan: Mawatan ko ipzakoto iran on.

Khabayaan iran so kapadnga iran ko sindaw o Allah a gii nggolalan ko manga ngari iran na di iphangonot o Allah inonta na, tharotopn Iyan so sindaw Niyan, apiya pn di kabaya o manga kapir.

Skaniyan so (Allah a) siyogo Iyan so sogo Iyan a rakhs o toroan go so agama a bnar, ka phakiombawan Iyan on so manga agama, sa kalangolangowan iyan, apiya di kabaya o manga pananakoto.

Hay miyamaratiyaya, mataan! a madakl ko manga olama ko manga Yahodi go so manga olama ko manga Kristiyan, a mataan! a phagarabn iran so manga tamok o manga manosiya sa di ontol go pphangalang siran ko lalan o Allah. Na so siran a pphanimoon iran so bolawan ago pirak na di iran oto pnggaston ko lalan o Allah: Na panotholang ka kiran so siksa a malipds-

Sii ko alongan a pakalanggaan oto ko apoy ko Jahannam, na ipamirinsa oto ko manga bn´ng iran, go so manga kilid iran, go so manga likod iran. (Tharoon kiran a:) "Giyaya so piyanimo iyo a rk o manga ginawa niyo: Na taami niyo so piyanimo iyo!"

Mataan! a so itongan o manga olanolan (ko saragon) sii ko Allah na sapolo ago dowa olan sii ko kitab o Allah sii ko alongan a kiya adna Niyan ko manga langit go so lopa; a adn a pd on a pat olan a khipagaadatan: Giyoto man so okit a ontol. Na di niyo roo mbinasaa so manga ginawa niyo; na pakimbonoay kano ko manga pananakoto langon lagid o gi iran rkano kapakimbonoay langon. Na tangkda niyo a mataan! a so Allah na babid o (tabang Iyan so) khipanananggila.

Mataan! a so kapphaka oriya (ko kassla a ko Moharam sii ko Sapar) na phakawman ko kaongkir: Pkhisabap on a kapkhadadag o siran a miyamangongkir: Pphakayn iran oto ko saragon, na ipzapar iran oto ko isa a ragon, ka pphakaayonn iran ko itongan o inisapar o Allah na pphakayn iran so inisapar o Allah. Pipharasan kiran so marata ko manga galbk iran. Na so Allah na di Niyan pnggonanaon so pagtaw a manga kapir.

Hay miyamaratiyaya, ino kano wai, a igira a pitharo rkano a: Sorong kano ko kambonoay sii ko lalan o Allah, na ba kano dn oomplak ko lopa? Ino kano khasoat ko kawyagoyag ko doniya a di so akhirat? Na da ko parayasan ko kawyagoyag ko doniya, ko kipapantag iyan ko akhirat inonta na miyakaytoito.

O di kano sorong ko kambonoay, na ziksaan kano o Allah sa siksa a malipds, go zambi sa pagtaw a salakaw rkano; na da a mibinasa niyo Ron a mayto bo. Na so Allah na so langowan taman na Gaos Iyan.

O di niyo tabangi (so Rasol), na sabnar a tiyabangan skaniyan o Allah, gowani a pakaawaan o siran a da pamaratiyaya a: Ika dowa ko dowa, gowani a zisii siran a dowa ko liyang (a Jabal Tor), na samawto na gii niyan tharoon ko pd iyan (a so Abobakar) a" "Di ka pmboko, ka mataan! a so Allah na babid ta (so tabang Iyan):" Na piyakatoron on o Allah so ithatana Iyan, go tiyabangan Iyan sa manga tantara a da niyo maylay, go biyaloy Niyan so katharo o siran a da pamaratiyaya a mababa. Na so katharo o Allah na giyoto i Maporo: Na so Allah na Mabagr, a Mawngangn.

Sorong kano ko kambonoay, makhap sa mapnd, go panagontamann iyo so manga tamok iyo, go so manga ginawa niyo, sii ko lalan o Allah. Giyoto man i mapiya rkano, o skano na katawi niyo.

O adn a parayasan (a khataban) a marani go so plalakawn na mathangka, na magonot siran rka dn, na ogaid na piyakawatan kiran o lalan a malayat. Na pzapa siran dn ko Allah sa: "O miyakagaga kami, na miyapd kami niyo dn a lominiyo:" Pmbinasaan iran so manga ginawa iran; na so Allah na katawan Iyan a mataan! a siran na titho a manga bokhag.

Pimaapan ka o Allah! anda sabap i kiya idining ka kiran taman sa mapayag rka so siran a mimamataan: Go katokawan ka so manga bokhag?

Di rka phangni sa idin so siran a miyamaratiyaya ko Allah go so alongan a mawri sa ba iran di panagontamann so manga tamok iran go so manga ginawa iran. Na so Allah na katawan Iyan so khipanananggila.

Aya bo a phangni rka sa idin (ko kathalimbagak) na so siran a di mapaparatiyaya ko Allah go so alongan a mawri, go mizangka so manga poso iran, na siran na matataap siran ko kazasangka iran.

Na o miyabaya siran lomiyo, na pithiyagaran iran dn sa bagr; na ogaid na da kabayai o Allah so kapakaliyo iran; na piyakapamokl Iyan siran, na adn a mitharo: "Sa thalimbagak kano a pd o mithatalimbagak."

O miyapd siran rkano lomiyo, na da a khiyoman iran rkano a rowar sa kabinasa, go plagosakn iran dn so pagltltan iyo ka ipmbabanog kano iran sa samok, go adn a matatago rkano a pakapphanorimann iran. Na so Allah na katawan Iyan so manga darowaka.

Sabnsabnar a pimbabanog iran so samok gowani, go pikhlikhlid iran rka so manga bitiyara, - taman sa miyakaoma so bnar, go miyapayag so sogoan o Allah a siran na ikagogowad iran.

Na adn a pd kiran a gii tharo sa: "Idini akong ka (ko kathalimbagak) go di akong ka pagologa ko dosa." Tanodan ka miyaolog siran ko dosa, na mataan! a so naraka Jahannam na katatangkalan iyan dn so manga kapir.

O masogat ka a mapiya, na ikharata a ginawa iran; na o masogat ka a tiyoba, na tharoon iran a: "Sabnar a miyakatoman kami ko galbk ami gowani," na tomalikhod siran a siran na pkhakababaya.

Tharoang ka a: "Da dn a khisogat rkami a rowar ko inimasad o Allah a bagian ami: Skaniyan i Panarigan ami:" Na so Allah i sarigi o miyamaratiyaya.

Tharoang ka a: "Da a pnayawn iyo rkami a rowar ko isa ko dowa mapiya (kapakataban odi na kazahid). Na skami na nanayawn ami rkano so kasogata rkano o Allah a siksa a phoon ko hadapan Iyan, odi na nggolalan ko manga barokan ami. Na nayaw kano; ka mataan! a pd kami niyo a khinanayaw."

Tharoang ka a: "Pphammgay kano sa onot odi na tgl: da dn a khatarima a phoon rkano: Mataan! a skano na miyabaloy kano a pagtaw a manga songklid."

Na da a miyakagandawali kiran ko katarimaa kiran ko ipphammgay ran a rowar sa mataan! a siran na da iran paratiyaya so Allah ago so sogo Iyan; go di iran inggolalan so sambayang odi siran khibobokl; go di siran phammgay odi siran magogowad.

Na oba rka makabiray so manga tamok iran go so manga wata iran: Aya dn a kabaya o Allah na anon misabap a kasiksaa Niyan kiran sii ko kawyagoyag ko doniya, go an makaliyo so manga niyawa iran ko di iran kapaparatiyaya.

Na gii siran zapa ko Allah sa mataan! a pd iyo siran dn; a kna a ba niyo siran pd: Na ogaid na siran na pagtaw a pphangaalk.

O makatoon siran sa khalindongan, odi na manga liyang, odi na khasolkan, na magapas siran on dn, a siran na gii siran manizakay.

Na adn a pd kiran a taw a gii ka niyan zomann ko makapantag ko manga sadaqa: Na, o kabgi siran on, na masoat siran, na odi siran on kabgi, na samawto na siran na ganiganin siran!

Na opama ka mataan! a siran na miyasoat siran ko inibgay kiran o Allah ago so sogo Iyan, go iran pitharo a: "Kaa-angkosan kami o Allah! Mbgan kami dn o Allah ko kakayaan Iyan go so sogo Iyan: Mataan! a skami na so bo so Allah i phangangarapanan ami" (na giyoto i mapiya kiran)!

So manga zakat na aya bo a khibagian on na so pkhakamrmran, go so manga miskin, go so manga gomagalbk on; go so playamn so manga poso iran (ko bnar); go so kaaona ko khikaooripn, go so adn a manga bayadan iyan; go so sii ko lalan o Allah, go so gii mlayalayag a miyakawang sa lalan: Paliyogat a phoon ko Allah, na so Allah na Matao, a Mawngangn.

Na pd kiran so siran a phringasaan iran so Nabi go gi iran tharoon a: "Skaniyan na pananangila." Tharoang ka a: "Pananangila sa mapiya a bagian iyo: Paparatiyayaan iyan so Allah, go bbnarn iyan so miyamaratiyaya, go limo ko siran a miyamaratiyaya a pd rkano." Na so siran a phringasa ko sogo o Allah, na adn a bagian iran a siksa a malipds.

Gii siran rkano zapa ko Allah; ka ang kano iran masoat a: So Allah ago so sogo Iyan i patot a pzoasoatn iran, o siran na khipaparatiyaya.

Ba iran di katawi a mataan aya! a sadn sa somorang ko Allah go so sogo Iyan. Na mataan! a bagian iyan so apoy ko Jahannam? - sa matatap roo, giyoto so kahinaan a mala.

Ipkhawan o manga monapik oba adn a mitoron a makapantag kiran a sorah, a mapayag iyan kiran so zisii ko manga poso iran. Tharoang ka a: "Zagola kano dn zandag! ka mataan! a so Allah na phakagmawn Iyan so ipkhawan iyo (oba mapayag)."

Na ibt o izaing ka siran, na ptharoon iran dn a: "Skami na giya bo a gii ami kapagikayat go kanggitagita." Tharoang ka a: "Ba so Allah, go so manga ayat Iyan, go so sogo Iyan, i dii niyo pagzawzawn?"

Di kano dn pphamitowa a: Sabnar a miyongkir kano ko oriyan o paratiyaya niyo. O napii Ami so sabaad rkano na ziksaan Ami so sabaad, sabap sa mataan! a siran na miyabaloy siran a manga baradosa.

So manga monapik a manga mama, go so manga monapik a manga babay, na so sabaad kiran na pd ko sabaad: Ipzogo iran so marata, go ipzapar iran so mapiya, go gagamakn iran a manga lima iran (ka di siran phammgay). Piyakalipatan iran so Allah; na piyakalipatan siran mambo o Allah. Mataan! a so manga monapik na siran so manga pasik.

Inidiyandi o Allah ko manga monapik a manga mama, go so manga monapik a manga babay, go so manga kapir so apoy ko Jahannam: Makakakal siran on - giyoto i khabolosan iran: Na pimorkaan siran o Allah, go adn a bagian iran a siksa a tatap,

Lagid o siran a miyaonaan iyo a miyabaloy siran a lbi a mabagr a di skano, go madakl i manga tamok go manga wata (a di skano). Na siyawitan iran so kipantag iran: Na siyawitan iyo mambo so kipantag iyo, lagid o kiyasawiti o siran a miyaonaan iyo ko kipantag iran; go miyagikayat kano (sa kabokhag) lagid a kiyapagikayat iran. Siran man na miyailang so manga galbk iran sii sa doniya ago sii sa akhirat, na siran man na siran so miyangalologi.

Ba kiran da makatalingoma so thotholan ko miyaonaan iran?. A pagtaw o Noh, go so Ad, go so Samod; go so pagtaw o Ibrahim, go so khibabaling sa Madyan, go so miyangababaklid. Miyakatalingoma kiran so manga sogo kiran rakhs o manga rarayag a karina. Na da siran salimboti o Allah, na ogaid na siran i somiyalimbot ko manga ginawa iran.

Na so miyamaratiyaya a manga mama, go so miyamaratiyaya a manga babay, na so sabaad kiran na manga panarigan o sabaad: Ipzogo iran so mapiya, go ipzapar iran so marata: Go ipthindg iran so sambayang, go pthonayn iran so zakat, go phagonotan iran so Allah go so sogo Iyan. Siran man na ikhalimo siran dn o Allah: Mataan! a so Allah na Mabagr, a Mawngangn.

Diniyandian o Allah so miyamaratiyaya a manga mama, go so miyamaratiyaya a manga babay, sa manga sorga a pphamangondas ko kababaan iyan so manga lawasayg, makakakal siran roo, go manga darpa a manga pipiya sii ko manga sorga a tatap. Go kasosoat a phoon ko Allah a lawan roo pn: Giyoto man na skaniyan so daag a mala.

Hay Nabi, prangang ka so manga kapir ago so manga monapik go pakatgasing ka siran. Na darpa iran so naraka Jahannam, - a mikharatarata a khabolosan.

Gii siran zapa ko Allah sa da iran matharo, go sabnsabnar a pitharo iran: So katharo a kaongkir, go miyongkir siran ko oriyan o kiyambayorantang iran (ko Allah); go piyagngtan iran so (kambonoa iran ko Nabi a) da iran maparoli: Na da a inipaawing iran on a rowar sa kiyabgi kiran o Allah go so sogo Iyan ko kakawasaan Iyan. Na o thawbat siran, na mabaloy a mapiya a bagian iran; na o talikhod siran; na ziksaan siran o Allah sa siksa a malipds sii sa doniya, go sa akhirat na da a bagian iran ko lopa a panarigan go tabanga.

Na adn a pd kiran a miyakindiyandi ko Allah, (sa pitharo iyan a:) Ibt o bgi kami Niyan ko kakayaan Iyan, na mataan! a zasadka kami dn, go mataan! a mabaloy kami dn a pd ko manga bilangataw.

Na kagiya a bgan Iyan siran ko kakayaan Iyan, na inipligt iran, go tomiyalikhod siran, a siran na somasangka siran.

Na inakir Iyan siran ko kapmonapik sii ko manga poso iran, taman ko alongan a kimbaratmowaan iran on: - sabap ko kiyadorata iran ko Allah, ko inibgay ran on a pasad, go sabap ko kiyapamokhag iran.

Ba iran di katawi a mataan! a so Allah na katawan Iyan so isosoln iran go so pphamagtongaan iran, go mataan! a so Allah na katawan Iyan so da mamangipayag?

Siran na gi iran zodiin so gii khakapiyaan ko miyamaratiyaya, makapantag ko manga sadka, go so siran a da a khatoon iran a rowar ko (mayto a) pkhabaog iran, - na pphamagrgan iran siran, na mbadalan o Allah so kapphamagrg iran: Go adn a bagian iran a siksa a malipds.

Pangnin ka siran sa maap, antawaa ding ka siran phangnin sa maap, na o pangnin ka siran sa maap sa makapito polo makasoy, na di siran dn pmaapan o Allah: Giyoto man na sabap sa mataan! a siran na inongkir iran so Allah go so sogo Iyan: Na so Allah na di Niyan pnggonanaon so pagtaw a manga songklid.

Miyababaya so mithatalimbagak sabap ko kinibagak iran ko talikhodan o sogo o Allah: Go inikagowad iran oba iran mipanagontaman so manga tamok iran go so manga ginawa iran, sii ko lalan o Allah: Na pitharo iran a: "Di kano pagonot phrang ko kakhakayaw niyan," tharoang ka a: "So apoy ko naraka Jahannam i taralbi a mayaw opama ka siran na sasabota iran!"

Na khala siran sa mayto: Na sgad siran sa madakl: Balas ko miyapasad iran (a manga dosa).

Na opakakasoya ka o Allah ko sabaad kiran, na magodas siran rka makapantag ko kapagonot iran lomiyo (ko kaphrang), na tharoang ka a: "Di kano rakn dn makawnot lomiyo sa dayon sa dayon, go di kano rakn dn makaogop makimbonoay ko ridoay: Mataan! a skano na miyasoat kano ko kaoontod ko paganay a kiya okitan: Na oontod kano dn a pd o mithatalimbagak."

Na da a zambayanging ka kiran a isa bo a miyatay sa dayon sa dayon, go di ka thindg ko kobor iyan; mataan! a siran na inongkir iran so Allah go so sogo Iyan, go miyatay siran ko kasosongklid iran.

Na oba ka mabarayat o manga tamok iran go so manga wata iran: Aya dn a kabaya o Allah na misabap roo a kasiksaa Niyan kiran sii sa doniya, go makaliyo so manga niyawa iran ko kaoongkir iran.

Na igira a adn a initoron a sorah (a miyaaloy ron:) A paratiyayaa niyo so Allah go phrang kano a pd o sogo Iyan, na mangni rka sa idin so adn a manga kakawasaan iyan kiran go tharoon iran a: "Bagakn kaming ka, ka ang kami mabaloy a pd ko mithatalimbagak."

Miyasoat siran sa kitatapi iran ko mithatalimbagak: Na miyaparkat so manga poso iran na siran na di siran phamakasabot.

Ogaid na so sogo, go so miyamaratiyaya a pd iyan, na iniphrang iran so manga tamok iran go so manga ginawa iran: Na siran man na bagian iran so manga pipiya: Go siran man na siran so phamakaslang sa maliwanag.

Pithiyagaran siran o Allah sa manga sorga a pphamangondas ko kababaan iyan so manga lawasayg, makakakal siran on: Giyoto man so daag a mala.

Na miyakaoma so pphamamitowa a pd ko manga Arab, ka an siran kaydini (ko kathalimbagak); na miyamangontod so siran a piyamamokhagan iran so Allah go so sogo Iyan. Na khasogat dn so siran a miyamangongkir kiran a siksa a malipds.

Da ko manga lolobay, go so pkhakasakit, go so siran a da a khatoon iran a mapnggasto iran, a dosa, igira miyangoyaw siran a rk o Allah go so sogo Iyan: Da ko miphipiyapiya i lalan (ko dosa): Ka so Allah na Manapi, a Makalimoon.

Go da a dosa o siran a igira a miyakatalingoma siran rka, ka an ka siran katanggongi, na pitharoo ka a: "Da a khatoon ko a khitanggong akn rkano;" na tomiyalikhod siran, a so manga mata iran na pphamanoga sa lo a rata a ginawa sa di iran kaphakatoon sa mapnggasto iran.

Aya bo a adn a lalan on (o dosa) na so siran a pphamangni siran rka sa idin (ko kathalimbagak) a siran na manga kawasa. Miyasoat siran sa kitatapi iran ko mithatalimbagak: Na piyarkat o Allah so manga poso iran; na siran na di manga tatao.

Pphamitowaan kano iran igira a miyakandod kano kiran. Tharoang ka: "Di kano pphamitowa: Ka di ami skano dn pharatiyayaan: Sabnar a piyanothol rkami o Allah so manga totholan rkano: Na pagilayn o Allah go so sogo Iyan so galbk iyo: Oriyan iyan na phakandodn kano ko (Allah a) Matao ko migagaib ago so mipapayag: Na phanotholn Iyan rkano so pinggolawla niyo"

Pzapa siran rkano sa ibt ko Allah, igira miyakambalingan kano kiran, ka an iyo siran katalikhodi. Na talikhodi niyo siran: Mataan! a siran na marzik, na darpa iran so naraka Jahannam, - a balas ko miyapasad iran (a manga dosa).

Pzapa siran rkano, ka an iyo siran karilai na o rilai niyo siran, na mataan! a so Allah na di Niyan prilaan so pagtaw a manga songklid.

Adn a manga Arab a mabagr i kaongkir go kapanangin, go dait a di iran katawi ko manga taman o initoron o Allah ko sogo Iyan: Na so Allah na Matao, a Mawngangn.

Na adn a pd ko manga Arab a taw a babalowin iyan so mipphammgay niyan a ilang, go nanayawn iyan rkano so kapphangasasalin o masa: Sii kiran so kapkhasalin o masa a marata: Na so Allah na Pphakan´g, a Matao.

Na adn a pd ko manga Arab a paparatiyayaan iyan so Allah go so alongan a mawri, go babalowin iyan so mipphammgay niyan a ipphamakarani sii ko Allah go so manga pangni o Rasol. Ba di mataan! a skaniyan na iphakarani ran (ko Allah): Phakasoldn siran dn o Allah ko limo Iyan: Mataan! a so Allah na Manapi, a Makalimoon.

Na so manga paganay a miyangaoona ko manga Mohajirin go so manga Ansar go so siran a miyamakatondog kiran ko kaphiyapiya, - na miyasoat kiran so Allah, go miyasoat siran on (mambo): Na pithiyagaran Iyan siran sa manga sorga a pphamangondas ko kababaan iyan so manga lawasayg, makakakal siran on sa dayon sa dayon: Giyoto man so daag a mala.

Na adn a pd ko makaliliyot rkano ko manga Arab a pphamanangin, go so sabaad ko taw sa Madinah: Na miyanamar siran ko kapmonapik: ding ka siran katawan: Skami i Matao kiran: Ziksaan Ami siran dn sa makadowa: Oriyan iyan na phozangn siran ko siksa a mala.

Na adn a manga pd a inipagikral iran so manga dosa iran: Piyakazaog iran so galbk a mapiya, go so pd a marata. Matatangkd a so Allah na phakatawbatn Iyan siran: Mataan! a so Allah na Manapi, a Makalimoon.

Kowa ka ko manga tamok iran sa sadaqah, a misoting ka kiran; go kasabapan sa kapakaozorang ka kiran; na pangnin ka siran. Mataan! a so pangning ka na kalilintad a bagian iran: Na so Allah na Pphakan´g, a Matao.

Ba iran di katawi a mata an! a so Allah na Skaniyan so ptharima ko tawbat phoon ko manga oripn Iyan go ptharima ko manga sadaqah, go mataan! a so Allah na Skaniyan so pphanarima ko tawbat, a Makalimoon?

Na tharoang ka a: "Nggalbk kano, ka pagilayn o Allah go so sogo Iyan go so miyamaratiyaya so galbk iyo: Na phakandodn kano dn ko (Allah a) Matao ko migagaib, go so mipapayag: Na phanotholn Iyan rkano so pinggolawla niyo."

Na adn a manga pd, a pakidadara kiran o kokoman o Allah, o siksaa Niyan siran, antawaa pakatawbatn Iyan siran: Na so Allah na Matao, a Mawngangn.

Na so siran a mimbalay sa masjid a kapaminasa, go kaongkir go an maomparik so miyamaratiyaya, go ipphagipat ko taw a romirido ko Allah go so sogo Iyan gowani. Na mataan! a gii siran zapa: da a antap ami a rowar ko mapiya; na zasaksi an o Allah a mataan! a siran na titho a manga bokhag.

Di ka on pzambayang sa dayon sa dayon. Mataan! a so masjid a pimbalay makapantag ko kapangongonotan (ko Allah) ko paganay a gawii; na aya patot a rong ka zambayang. Katatagoan sa manga mama a pkhababayaan iran a kasoti ran; na so Allah na pkhababayaan Iyan so manga barasoti.

Ino so taw a pimbalay niyan so walay niyan makapantag sa onot ko Allah go so kasosoat Iyan aya mapiya? - antawaa so taw a pimbalay niyan so walay niyan ko kilid o thbaan a pkhatbar, na miyaolog iyan ko apoy ko Jahannam na so Allah na di Niyan pnggonanaon so pagtaw a manga darowaka.

Di khada so walay ran a so pimbalay ran, kasangka a madadalm ko manga poso iran, odi mazaropt so manga poso iran. Na so Allah na Matao, a Mawngangn.

Mataan! a so Allah na piyamasa Niyan ko miyamaratiyaya so manga ginawa iran go so manga tamok iran; sa mataan! a rk iran so sorga: Gii siran makimbonoay sa lalan ko Allah, na pphakapatay siran go pkhaprang siran: Diyandi Iyan aya a di pndorat, a zisii ko Tawrat, ago so Injil, go so Qor´an: Na ba adn a taw a makalawan ko Allah a tomotoman ko diyandi Iyan? Na pakapipiyaa niyo a ginawa niyo sabap ko dagangan iyo a so piphasa niyo to (ko Allah): Ka giyoto man so daag a mala.

(Siran) So manga baratawbat; a manga barasimba, a khipananalamat; a manga barapowasa, pphroroko, a pphamanodiod, a pphamanogo ko mapiya, pphanapar ko marata, go khisisiyapn iran so manga taman o Allah; na pphamanotholing ka sa mapiya so miyamaratiyaya.

Da mapatot ko Nabi go so miyamaratiyaya, i ba iran pangnin sa maap so manga pananakoto, apiya pn i katotonganay ran on, ko oriyan o kiyapayag iyan kiran sa mataan! a siran na manga taw ko naraka Jahim.

Na aya bo a kinipangnin sa maap o Ibrahim ki ama iyan na sii bo ko diyandi a inidiyandi iyan on. Na kagiya a mapayag on a mataan! a skaniyan na ridoay o Allah, na tiyaplis iyan skaniyan: Mataan! a so Ibrahim na lalayon makaphphaginao, a matigr.

Na da ko btad o Allah o ba adn a dadagn Iyan a pagtaw ko oriyan o masa a kiyatoroa Niyan kiran, taman sa di Niyan kiran mapayag so phananggilaan iran. Mataan! a so Allah na so langowan taman na katawan Iyan.

Mataan! a so Allah na rk Iyan so kapaar ko manga langit ago so lopa. Pphangoyag go pphangimatay. Na da a bagian iyo a salakaw ko Allah a Panarigan go da a tabanga.

Sabnsabnar a piyakatawbat o Allah so Nabi, go so manga Mohajirin, go so manga Ansar, - a siran so miyamangonot on ko oras a margn (ko kiyaphrang sa Tabok), ko oriyan o masa a mayto bo na khapaling so manga poso o salompok kiran; oriyan iyan na piyakatawbat Iyan siran: Mataan! a Skaniyan i mala kiran i gagaw, a Makalimoon.

Go (piyakatawbat Iyan) so tlo kataw a siran so minibagak; taman sa samawto na piyakasimpit kiran o lopa so kawlad iyan, go kiyangtan kiran so manga ginawa iran, - na tiyangkd iran a da a kaphagapasan phoon ko Allah a inonta Skaniyan. Oriyan iyan na niyapiyan Iyan siran, ka an siran makatawbat: Mataan! a so Allah na Skaniyan i Pphanarima ko tawbat, a Makalimoon.

Hay miyamaratiyaya, kalkn iyo so Allah go tapi kano ko mimamataan.

Da mapatot ko taw sa Madinah go so taw a makaliliyot kiran ko manga Arab, i ba siran thalimbagak ko oriyan o sogo o Allah, go ba iran matomo so manga ginawa iran a di so ginawa niyan: Giyoto man na sabap sa mataan! a siran na da a khisogat kiran a kawaw, go da a dokaw, go da a ongos sii ko lalan o Allah, go da a kaphanadaan iran a darpa a ikhararangit o manga kapir, go da a khisogat iran ko ridoay a ringasa a ba di misorat a bagian iran sa sabap roo a galbk a mapiya; mataan! a so Allah na di Niyan pagilangn so balas ko miphipiyapiya;

Go da a mapnggasto iran a gasto mayto ago mala, go da a khatarapas iran a balintad, a ba di misorat (a balas) a bagian iran; ka imbalas kiran o Allah so mapiya ko pinggolawla iran.

Na da mapakay ko miyamaratiyaya i ba siran liyo langon: Na ino da liyo ko oman i salompok kiran so sabaad, ka an iran pkhasaboti so agama, go an iran mipphamakaiktiyar ko pagtaw iran igira miyakandod siran kiran, ka an siran makaiktiyar?

Hay miyamaratiyaya, pakimbonoay kano ko siran a makaoobay rkano ko manga kapir, go pakigdaan iyo kiran a adn a katgas iyo: Na tangkda niyo a mataan! a so Allah na babid o (tabang Iyan so) khipananangila.

Na igira a adn a initoron a sorah, na adn a pd kiran a taw a gii tharo sa: "Antawaa rkano i miyakawman on nai sa paratiyaya?" Na so siran a miyamaratiyaya, na miyakawman kiran sa paratiyaya, a siran na pkhababaya siran.

Na so siran a katatagoan so manga poso iran sa gdamn, na ba kiran dn miyakawman sa kaongkir ko andang a kaoongkir iran, go miyamatay siran a kapapantagan siran a manga kapir.

Ba iran di khaylay a mataan! a siran na pthiyobaan siran ko oman ragon sa makaysa odi na makadowa? Oriyan iyan na di siran pthawbat, go di siran phakatadm.

Na igira adn a initoron a sorah, na tntngan o sabaad kiran so sabaad (sa tharoon iyan a): "Ba adn a pphakaylay rkano a isa bo?" Na oriyan iyan na tomalikhod siran: Na piyakatalikhod o Allah so manga poso iran; sabap sa mataan! a siran na pagtaw a da a manga sabot iran.

Sabnsabnar a adn a miyakaoma rkano a sogo a pd ko manga ginawa niyo a awid a akal iyan so margn iyo: Mala rkano so sambatan: Sii ko miyamaratiyaya mala i kapdi, a Makalimoon.

Na o talikhod siran, na tharoang ka a: "Kasasanaan ko so Allah: da a tohan a salakaw Rkaniyan: Ron ako somiyarig, - ka Skaniyan i Khirk ko kapaar a mala!"
سورة التوبة
معلومات السورة
الكتب
الفتاوى
الأقوال
التفسيرات

سورةُ (التَّوْبةِ) ارتبَطتِ ارتباطًا وثيقًا بسورة (الأنفال)، حتى ظنَّ بعضُ الصَّحابة أنهما سورةٌ واحدة؛ فقد أكمَلتِ الحديثَ عن أحكام الحرب والأَسْرى. وسُمِّيتْ بـ (الفاضحةِ)؛ لأنها فضَحتْ سرائرَ المنافقين، وأحوالَهم، وصفاتِهم. وقد نزَلتْ سورة (التَّوْبةِ) في غزوتَيْ (حُنَينٍ)، و(تَبُوكَ). وأعلَنتْ هذه السورةُ البراءةَ من الشركِ والمشركين وأفعالهم، وبيَّنتْ أحكامَ المواثيق والعهود مع المشركين، معلِنةً في خاتمتها التوبةَ على مَن تاب وتخلَّف من الصحابة - رضي الله عنهم - عن الغزوِ: {ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوٓاْۚ} [التوبة: 118].

ترتيبها المصحفي
9
نوعها
مدنية
ألفاظها
2505
ترتيب نزولها
113
العد المدني الأول
130
العد المدني الأخير
130
العد البصري
130
العد الكوفي
129
العد الشامي
130

تعلَّقتْ سورةُ (التوبة) بأحداثٍ كثيرة، وهي (الفاضحةُ)؛ لذا صحَّ في أسبابِ نزولها الكثيرُ؛ من ذلك:

* قوله تعالى: {أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ اْلْحَآجِّ وَعِمَارَةَ اْلْمَسْجِدِ اْلْحَرَامِ كَمَنْ ءَامَنَ بِاْللَّهِ وَاْلْيَوْمِ اْلْأٓخِرِ وَجَٰهَدَ فِي سَبِيلِ اْللَّهِۚ لَا يَسْتَوُۥنَ عِندَ اْللَّهِۗ وَاْللَّهُ لَا يَهْدِي اْلْقَوْمَ اْلظَّٰلِمِينَ} [التوبة: 19]:

عن النُّعمانِ بن بشيرٍ رضي الله عنهما، قال: «كنتُ عند مِنبَرِ رسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فقال رجُلٌ: ما أُبالي ألَّا أعمَلَ عمَلًا بعد الإسلامِ إلا أن أَسقِيَ الحاجَّ، وقال آخَرُ: ما أُبالي ألَّا أعمَلَ عمَلًا بعد الإسلامِ إلا أن أعمُرَ المسجدَ الحرامَ، وقال آخَرُ: الجهادُ في سبيلِ اللهِ أفضَلُ ممَّا قُلْتم، فزجَرَهم عُمَرُ، وقال: لا تَرفَعوا أصواتَكم عند مِنبَرِ رسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وهو يومُ الجمعةِ، ولكن إذا صلَّيْتُ الجمعةَ دخَلْتُ فاستفتَيْتُه فيما اختلَفْتم فيه؛ فأنزَلَ اللهُ عز وجل: {أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ اْلْحَآجِّ} [التوبة: 19] الآيةَ إلى آخِرِها». أخرجه مسلم (١٨٧٩).

* قوله تعالى: {اْلَّذِينَ يَلْمِزُونَ اْلْمُطَّوِّعِينَ مِنَ اْلْمُؤْمِنِينَ فِي اْلصَّدَقَٰتِ وَاْلَّذِينَ لَا يَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ} [التوبة: 79]:

عن أبي مسعودٍ عُقْبةَ بن عمرٍو رضي الله عنه، قال: «لمَّا نزَلتْ آيةُ الصَّدقةِ كنَّا نُحامِلُ، فجاءَ رجُلٌ فتصدَّقَ بشيءٍ كثيرٍ، فقالوا: مُرائي، وجاءَ رجُلٌ فتصدَّقَ بصاعٍ، فقالوا: إنَّ اللهَ لَغنيٌّ عن صاعِ هذا؛ فنزَلتِ: {اْلَّذِينَ يَلْمِزُونَ اْلْمُطَّوِّعِينَ مِنَ اْلْمُؤْمِنِينَ فِي اْلصَّدَقَٰتِ وَاْلَّذِينَ لَا يَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ} [التوبة: 79] الآية». أخرجه البخاري (١٤١٥).

* قوله تعالى: {وَلَا تُصَلِّ عَلَىٰٓ أَحَدٖ مِّنْهُم مَّاتَ أَبَدٗا وَلَا تَقُمْ عَلَىٰ قَبْرِهِۦٓۖ} [التوبة: 84]:

عن عبدِ اللهِ بنِ عُمَرَ رضي الله عنهما: «أنَّ عبدَ اللهِ بنَ أُبَيٍّ لمَّا تُوُفِّيَ جاءَ ابنُه إلى النبيِّ ﷺ، فقال: يا رسولَ اللهِ، أعطِني قميصَك أُكفِّنْهُ فيه، وصَلِّ عليه، واستغفِرْ له، فأعطاه النبيُّ ﷺ قميصَه، فقال: آذِنِّي أُصلِّي عليه، فآذَنَه، فلمَّا أراد أن يُصلِّيَ عليه جذَبَه عُمَرُ رضي الله عنه، فقال: أليس اللهُ نهاك أن تُصلِّيَ على المنافِقين؟ فقال: أنا بين خِيرَتَينِ، قال: {اْسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لَا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِن تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةٗ فَلَن يَغْفِرَ اْللَّهُ لَهُمْۚ} [التوبة: 80]، فصلَّى عليه؛ فنزَلتْ: {وَلَا تُصَلِّ عَلَىٰٓ أَحَدٖ مِّنْهُم مَّاتَ أَبَدٗا وَلَا تَقُمْ عَلَىٰ قَبْرِهِۦٓۖ} [التوبة: 84]». أخرجه البخاري (١٢٦٩).

* قوله تعالى: {مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ وَاْلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَن يَسْتَغْفِرُواْ لِلْمُشْرِكِينَ وَلَوْ كَانُوٓاْ أُوْلِي قُرْبَىٰ مِنۢ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَٰبُ اْلْجَحِيمِ} [التوبة: 113]:

عن المسيَّبِ بن حَزْنٍ رضي الله عنه، قال: «لمَّا حضَرتْ أبا طالبٍ الوفاةُ جاءَه رسولُ اللهِ ﷺ، فوجَدَ عنده أبا جهلٍ، وعبدَ اللهِ بنَ أبي أُمَيَّةَ بنِ المُغيرةِ، فقال رسولُ اللهِ ﷺ: «يا عَمِّ، قُلْ: لا إلهَ إلا اللهُ، كلمةً أشهَدُ لك بها عند اللهِ»، فقال أبو جهلٍ وعبدُ اللهِ بنُ أبي أُمَيَّةَ: يا أبا طالبٍ، أتَرغَبُ عن مِلَّةِ عبدِ المطَّلِبِ؟ فلَمْ يَزَلْ رسولُ اللهِ ﷺ يَعرِضُها عليه، ويُعِيدُ له تلك المقالةَ، حتى قال أبو طالبٍ آخِرَ ما كلَّمهم: هو على مِلَّةِ عبدِ المطَّلِبِ، وأبى أن يقولَ: لا إلهَ إلا اللهُ، فقال رسولُ اللهِ ﷺ: «أمَا واللهِ لَأستغفِرَنَّ لك ما لم أُنْهَ عنك»؛ فأنزَلَ اللهُ عز وجل: {مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ وَاْلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَن يَسْتَغْفِرُواْ لِلْمُشْرِكِينَ وَلَوْ كَانُوٓاْ أُوْلِي قُرْبَىٰ مِنۢ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَٰبُ اْلْجَحِيمِ} [التوبة: 113]». أخرجه مسلم (٢٤).

* قوله تعالى: {وَعَلَى اْلثَّلَٰثَةِ اْلَّذِينَ خُلِّفُواْ حَتَّىٰٓ إِذَا ضَاقَتْ عَلَيْهِمُ اْلْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَيْهِمْ أَنفُسُهُمْ وَظَنُّوٓاْ أَن لَّا مَلْجَأَ مِنَ اْللَّهِ إِلَّآ إِلَيْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوٓاْۚ إِنَّ اْللَّهَ هُوَ اْلتَّوَّابُ اْلرَّحِيمُ} [التوبة: 118]:

نزَلتْ في (كعبِ بن مالكٍ)، و(مُرَارةَ بنِ الرَّبيعِ)، و(هلالِ بنِ أُمَيَّةَ).

والحديثُ يَروِيه عبدُ اللهِ بن كعبٍ، عن أبيه كعبِ بن مالكٍ رضي الله عنه، قال: «لم أتخلَّفْ عن رسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم في غزوةٍ غزاها قطُّ، إلا في غزوةِ تَبُوكَ، غيرَ أنِّي قد تخلَّفْتُ في غزوةِ بَدْرٍ، ولم يُعاتِبْ أحدًا تخلَّفَ عنه، إنَّما خرَجَ رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم والمسلمون يُريدون عِيرَ قُرَيشٍ، حتى جمَعَ اللهُ بَيْنهم وبين عدوِّهم على غيرِ ميعادٍ، ولقد شَهِدتُّ مع رسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم ليلةَ العَقَبةِ، حِينَ تواثَقْنا على الإسلامِ، وما أُحِبُّ أنَّ لي بها مَشهَدَ بَدْرٍ، وإن كانت بَدْرٌ أذكَرَ في الناسِ منها، وكان مِن خَبَري حِينَ تخلَّفْتُ عن رسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم في غزوةِ تَبُوكَ: أنِّي لم أكُنْ قطُّ أقوى ولا أيسَرَ منِّي حِينَ تخلَّفْتُ عنه في تلك الغزوةِ، واللهِ ما جمَعْتُ قَبْلها راحلتَينِ قطُّ، حتى جمَعْتُهما في تلك الغزوةِ، فغزَاها رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم في حَرٍّ شديدٍ، واستقبَلَ سفَرًا بعيدًا ومَفازًا، واستقبَلَ عدوًّا كثيرًا، فجَلَا للمسلمين أمْرَهم لِيتأهَّبوا أُهْبةَ غَزْوِهم، فأخبَرَهم بوجهِهم الذي يريدُ، والمسلمون مع رسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم كثيرٌ، ولا يَجمَعُهم كتابٌ حافظٌ، يريدُ بذلك الدِّيوانَ، قال كعبٌ: فقَلَّ رجُلٌ يريدُ أن يَتغيَّبَ، يظُنُّ أنَّ ذلك سيَخفَى له، ما لم يَنزِلْ فيه وَحْيٌ مِن اللهِ عز وجل، وغزَا رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم تلك الغزوةَ حِينَ طابتِ الثِّمارُ والظِّلالُ، فأنا إليها أصعَرُ، فتجهَّزَ رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم والمسلمون معه، وطَفِقْتُ أغدو لكي أتجهَّزَ معهم، فأرجِعُ ولم أقضِ شيئًا، وأقولُ في نفسي: أنا قادرٌ على ذلك إذا أرَدتُّ، فلم يَزَلْ ذلك يَتمادى بي حتى استمَرَّ بالناسِ الجِدُّ، فأصبَحَ رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم غاديًا والمسلمون معه، ولم أقضِ مِن جَهازي شيئًا، ثم غدَوْتُ فرجَعْتُ ولم أقضِ شيئًا، فلم يَزَلْ ذلك يَتمادى بي حتى أسرَعوا، وتفارَطَ الغَزْوُ، فهمَمْتُ أن أرتحِلَ فأُدرِكَهم، فيا لَيْتني فعَلْتُ، ثم لم يُقدَّرْ ذلك لي، فطَفِقْتُ إذا خرَجْتُ في الناسِ بعد خروجِ رسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم يحزُنُني أنِّي لا أرى لي أُسْوةً إلا رجُلًا مغموصًا عليه في النِّفاقِ، أو رجُلًا ممَّن عذَرَ اللهُ مِن الضُّعفاءِ، ولم يذكُرْني رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حتى بلَغَ تَبُوكَ، فقال وهو جالسٌ في القومِ بتَبُوكَ: «ما فعَلَ كعبُ بنُ مالكٍ؟»، قال رجُلٌ مِن بَني سَلِمةَ: يا رسولَ اللهِ، حبَسَه بُرْداه والنَّظرُ في عِطْفَيهِ، فقال له مُعاذُ بنُ جبلٍ: بئسَ ما قلتَ، واللهِ يا رسولَ اللهِ، ما عَلِمْنا عليه إلا خيرًا، فسكَتَ رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فبينما هو على ذلك، رأى رجُلًا مُبيِّضًا، يزُولُ به السَّرابُ، فقال رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «كُنْ أبا خَيْثمةَ»، فإذا هو أبو خَيْثمةَ الأنصاريُّ، وهو الذي تصدَّقَ بصاعِ التَّمْرِ حِينَ لمَزَه المنافِقون».

فقال كعبُ بن مالكٍ: فلمَّا بلَغَني أنَّ رسولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قد توجَّهَ قافلًا مِن تَبُوكَ، حضَرَني بَثِّي، فطَفِقْتُ أتذكَّرُ الكَذِبَ وأقولُ: بِمَ أخرُجُ مِن سَخَطِه غدًا؟ وأستعينُ على ذلك كلَّ ذي رأيٍ مِن أهلي، فلمَّا قيل لي: إنَّ رسولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قد أظَلَّ قادمًا، زاحَ عنِّي الباطلُ، حتى عرَفْتُ أنِّي لن أنجوَ منه بشيءٍ أبدًا، فأجمَعْتُ صِدْقَه، وصبَّحَ رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قادمًا، وكان إذا قَدِمَ مِن سَفَرٍ، بدَأَ بالمسجدِ فركَعَ فيه ركعتَينِ، ثم جلَسَ للناسِ، فلمَّا فعَلَ ذلك جاءه المخلَّفون، فطَفِقوا يَعتذِرون إليه، ويَحلِفون له، وكانوا بِضْعةً وثمانين رجُلًا، فقَبِلَ منهم رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم علانيتَهم، وبايَعَهم، واستغفَرَ لهم، ووكَلَ سرائرَهم إلى اللهِ، حتى جئتُ، فلمَّا سلَّمْتُ تبسَّمَ تبسُّمَ المُغضَبِ، ثم قال: «تعالَ»، فجئتُ أمشي حتى جلَسْتُ بين يدَيهِ، فقال لي: «ما خلَّفَك؟ ألم تكُنْ قد ابتَعْتَ ظَهْرَك؟»، قال: قلتُ: يا رسولَ اللهِ، إنِّي واللهِ لو جلَسْتُ عند غيرِك مِن أهلِ الدُّنيا، لَرأَيْتُ أنِّي سأخرُجُ مِن سَخَطِه بعُذْرٍ، ولقد أُعطِيتُ جدَلًا، ولكنِّي واللهِ لقد عَلِمْتُ، لَئِنْ حدَّثْتُك اليومَ حديثَ كَذِبٍ تَرضَى به عنِّي، لَيُوشِكَنَّ اللهُ أن يُسخِطَك عليَّ، ولَئِنْ حدَّثْتُك حديثَ صِدْقٍ تجدُ عليَّ فيه، إنِّي لَأرجو فيه عُقْبى اللهِ، واللهِ ما كان لي عُذْرٌ، واللهِ ما كنتُ قطُّ أقوى ولا أيسَرَ منِّي حين تخلَّفْتُ عنك، قال رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أمَّا هذا فقد صدَقَ؛ فقُمْ حتى يَقضِيَ اللهُ فيك»، فقُمْتُ، وثارَ رجالٌ مِن بَني سَلِمةَ فاتَّبَعوني، فقالوا لي: واللهِ ما عَلِمْناك أذنَبْتَ ذَنْبًا قبل هذا، لقد عجَزْتَ في ألَّا تكونَ اعتذَرْتَ إلى رسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم بما اعتذَرَ به إليه المخلَّفون، فقد كان كافيَك ذَنْبَك استغفارُ رسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم لك، قال: فواللهِ ما زالوا يُؤنِّبوني حتى أرَدتُّ أن أرجِعَ إلى رسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فأُكذِّبَ نفسي، قال: ثم قلتُ لهم: هل لَقِيَ هذا معي مِن أحدٍ؟ قالوا: نَعم، لَقِيَه معك رجُلانِ، قالا مِثْلَ ما قلتَ، فقيل لهما مثلُ ما قيل لك، قال: قلتُ: مَن هما؟ قالوا: مُرَارةُ بنُ الرَّبيعِ العامريُّ، وهِلالُ بنُ أُمَيَّةَ الواقِفيُّ، قال: فذكَروا لي رجُلَينِ صالحَينِ قد شَهِدا بَدْرًا، فيهما أُسْوةٌ، قال: فمضَيْتُ حين ذكَروهما لي.

قال: ونهَى رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم المسلمين عن كلامِنا - أيُّها الثلاثةُ - مِن بَيْنِ مَن تخلَّفَ عنه.

قال: فاجتنَبَنا الناسُ، وقال: تغيَّروا لنا، حتى تنكَّرتْ لي في نفسي الأرضُ، فما هي بالأرضِ التي أعرِفُ، فلَبِثْنا على ذلك خَمْسين ليلةً، فأمَّا صاحبايَ فاستكانا وقعَدا في بيوتِهما يَبكيانِ، وأمَّا أنا فكنتُ أشَبَّ القومِ وأجلَدَهم، فكنتُ أخرُجُ فأشهَدُ الصَّلاةَ، وأطُوفُ في الأسواقِ، ولا يُكلِّمُني أحدٌ، وآتي رسولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فأُسلِّمُ عليه وهو في مَجلِسِه بعد الصَّلاةِ، فأقولُ في نفسي: هل حرَّكَ شَفَتَيهِ برَدِّ السلامِ أم لا؟ ثم أُصلِّي قريبًا منه، وأُسارِقُه النَّظرَ، فإذا أقبَلْتُ على صلاتي نظَرَ إليَّ، وإذا التفَتُّ نحوَه أعرَضَ عنِّي، حتى إذا طالَ ذلك عليَّ مِن جَفْوةِ المسلمين، مشَيْتُ حتى تسوَّرْتُ جدارَ حائطِ أبي قَتادةَ، وهو ابنُ عَمِّي، وأحَبُّ الناسِ إليَّ، فسلَّمْتُ عليه، فواللهِ ما رَدَّ عليَّ السلامَ، فقلتُ له: يا أبا قَتادةَ، أنشُدُك باللهِ هل تَعلَمَنَّ أنِّي أُحِبُّ اللهَ ورسولَه؟ قال: فسكَتَ، فعُدتُّ فناشَدتُّه، فسكَتَ، فعُدتُّ فناشَدتُّه، فقال: اللهُ ورسولُهُ أعلَمُ، ففاضت عينايَ، وتولَّيْتُ حتى تسوَّرْتُ الجدارَ.

فبَيْنا أنا أمشي في سوقِ المدينةِ، إذا نَبَطيٌّ مِن نََبَطِ أهلِ الشامِ، ممَّن قَدِمَ بالطعامِ يَبِيعُه بالمدينةِ، يقولُ: مَن يدُلُّ على كعبِ بن مالكٍ؟ قال: فطَفِقَ الناسُ يُشيرون له إليَّ، حتى جاءَني، فدفَعَ إليَّ كتابًا مِن مَلِكِ غسَّانَ، وكنتُ كاتبًا، فقرَأْتُه، فإذا فيه: أمَّا بعدُ، فإنَّه قد بلَغَنا أنَّ صاحِبَك قد جفَاك، ولم يَجعَلْك اللهُ بدارِ هوانٍ ولا مَضِيعةٍ، فالحَقْ بنا نُواسِك، قال: فقلتُ حين قرَأْتُها: وهذه أيضًا مِن البلاءِ، فتيامَمْتُ بها التَّنُّورَ، فسجَرْتُها بها.

حتى إذا مضَتْ أربعون مِن الخَمْسين، واستلبَثَ الوَحْيُ؛ إذا رسولُ رسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم يأتيني، فقال: إنَّ رسولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يأمُرُك أن تعتزِلَ امرأتَك، قال: فقلتُ: أُطلِّقُها أم ماذا أفعَلُ؟ قال: لا، بل اعتزِلْها، فلا تَقرَبَنَّها، قال: فأرسَلَ إلى صاحِبَيَّ بمِثْلِ ذلك، قال: فقلتُ لامرأتي: الحَقِي بأهلِكِ فكُوني عندهم حتى يَقضِيَ اللهُ في هذا الأمرِ، قال: فجاءت امرأةُ هلالِ بنِ أُمَيَّةَ رسولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فقالت له: يا رسولَ اللهِ، إنَّ هلالَ بنَ أُمَيَّةَ شيخٌ ضائعٌ ليس له خادمٌ، فهل تَكرَهُ أن أخدُمَه؟ قال: لا، ولكن لا يَقرَبَنَّكِ، فقالت: إنَّه واللهِ ما به حركةٌ إلى شيءٍ، وواللهِ ما زالَ يَبكي منذ كان مِن أمرِه ما كان إلى يومِه هذا، قال: فقال لي بعضُ أهلي: لو استأذَنْتَ رسولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم في امرأتِك؟ فقد أَذِنَ لامرأةِ هلالِ بنِ أُمَيَّةَ أن تخدُمَه، قال: فقلتُ: لا أستأذِنُ فيها رسولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وما يُدرِيني ماذا يقولُ رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إذا استأذَنْتُه فيها، وأنا رجُلٌ شابٌّ، قال: فلَبِثْتُ بذلك عَشْرَ ليالٍ، فكمَلَ لنا خمسون ليلةً مِن حِينَ نُهِيَ عن كلامِنا، قال: ثم صلَّيْتُ صلاةَ الفجرِ صباحَ خَمْسين ليلةً على ظَهْرِ بيتٍ مِن بيوتِنا، فبَيْنا أنا جالسٌ على الحالِ التي ذكَرَ اللهُ عز وجل منَّا، قد ضاقَتْ عليَّ نفسي، وضاقَتْ عليَّ الأرضُ بما رحُبَتْ؛ سَمِعْتُ صوتَ صارخٍ أوفَى على سَلْعٍ، يقولُ بأعلى صوتِه: يا كعبُ بنَ مالكٍ، أبشِرْ، قال: فخرَرْتُ ساجدًا، وعرَفْتُ أنْ قد جاء فَرَجٌ.

قال: فآذَنَ رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الناسَ بتوبةِ اللهِ علينا حِينَ صلَّى صلاةَ الفجرِ، فذهَبَ الناسُ يُبشِّروننا، فذهَبَ قِبَلَ صاحَبَيَّ مبشِّرون، وركَضَ رجُلٌ إليَّ فرَسًا، وسعى ساعٍ مِن أسلَمَ قِبَلي، وأوفى الجبلَ، فكان الصوتُ أسرَعَ مِن الفرَسِ، فلمَّا جاءني الذي سَمِعْتُ صوتَه يُبشِّرُني، فنزَعْتُ له ثَوْبَيَّ، فكسَوْتُهما إيَّاه ببِشارتِه، واللهِ ما أملِكُ غيرَهما يومَئذٍ، واستعَرْتُ ثَوْبَيْنِ فلَبِسْتُهما، فانطلَقْتُ أتأمَّمُ رسولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، يَتلقَّاني الناسُ فوجًا فوجًا، يُهنِّئوني بالتوبةِ، ويقولون: لِتَهْنِئْكُ توبةُ اللهِ عليك، حتى دخَلْتُ المسجدَ، فإذا رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم جالسٌ في المسجدِ، وحَوْله الناسُ، فقام طَلْحةُ بنُ عُبَيدِ اللهِ يُهَروِلُ حتى صافَحَني وهنَّأني، واللهِ ما قامَ رجُلٌ مِن المهاجِرين غيرُه.

قال: فكان كعبٌ لا يَنساها لطَلْحةَ.

قال كعبٌ: فلمَّا سلَّمْتُ على رسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قال وهو يبرُقُ وجهُه مِن السُّرورِ، ويقولُ: «أبشِرْ بخيرِ يومٍ مَرَّ عليك منذُ ولَدَتْك أمُّك»، قال: فقلتُ: أمِنْ عندِك يا رسولَ اللهِ، أم مِن عندِ اللهِ؟ فقال: «لا، بل مِن عندِ اللهِ»، وكان رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إذا سُرَّ استنارَ وجهُه، كأنَّ وَجْهَه قطعةُ قمَرٍ، قال: وكنَّا نَعرِفُ ذلك.

قال: فلمَّا جلَسْتُ بين يدَيهِ، قلتُ: يا رسولَ اللهِ، إنَّ مِن تَوْبتي أن أنخلِعَ مِن مالي صدقةً إلى اللهِ، وإلى رسولِه صلى الله عليه وسلم، فقال رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أمسِكْ بعضَ مالِك؛ فهو خيرٌ لك»، قال: فقلتُ: فإنِّي أُمسِكُ سَهْمي الذي بخَيْبرَ.

قال: وقلتُ: يا رسولَ اللهِ، إنَّ اللهَ إنَّما أنجاني بالصِّدْقِ، وإنَّ مِن تَوْبتي ألَّا أُحدِّثَ إلا صِدْقًا ما بَقِيتُ.

قال: فواللهِ ما عَلِمْتُ أنَّ أحدًا مِن المسلمين أبلاه اللهُ في صِدْقِ الحديثِ، منذُ ذكَرْتُ ذلك لرسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم إلى يومي هذا، أحسَنَ ممَّا أبلاني اللهُ به، واللهِ ما تعمَّدتُّ كَذْبةً منذُ قلتُ ذلك لرسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم إلى يومي هذا، وإنِّي لأرجو أن يَحفَظَني اللهُ فيما بَقِيَ.

قال: فأنزَلَ اللهُ عز وجل: {لَّقَد تَّابَ اْللَّهُ عَلَى اْلنَّبِيِّ وَاْلْمُهَٰجِرِينَ وَاْلْأَنصَارِ اْلَّذِينَ اْتَّبَعُوهُ فِي سَاعَةِ اْلْعُسْرَةِ مِنۢ بَعْدِ مَا كَادَ يَزِيغُ قُلُوبُ فَرِيقٖ مِّنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْۚ إِنَّهُۥ بِهِمْ رَءُوفٞ رَّحِيمٞ ١١٧ وَعَلَى اْلثَّلَٰثَةِ اْلَّذِينَ خُلِّفُواْ حَتَّىٰٓ إِذَا ضَاقَتْ عَلَيْهِمُ اْلْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَيْهِمْ أَنفُسُهُمْ} [التوبة: 117-118] حتى بلَغَ: {يَٰٓأَيُّهَا اْلَّذِينَ ءَامَنُواْ اْتَّقُواْ اْللَّهَ وَكُونُواْ مَعَ اْلصَّٰدِقِينَ} [التوبة: 119].

قال كعبٌ: واللهِ ما أنعَمَ اللهُ عليَّ مِن نعمةٍ قطُّ، بعد إذ هداني اللهُ للإسلامِ، أعظَمَ في نفسي مِن صِدْقي رسولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ألَّا أكونَ كذَبْتُه فأهلِكَ كما هلَكَ الذين كذَبوا؛ إنَّ اللهَ قال لِلَّذين كذَبُوا حِينَ أنزَلَ الوَحْيَ شرَّ ما قال لأحدٍ، وقال اللهُ: {سَيَحْلِفُونَ ‌بِاْللَّهِ ‌لَكُمْ إِذَا اْنقَلَبْتُمْ إِلَيْهِمْ لِتُعْرِضُواْ عَنْهُمْۖ فَأَعْرِضُواْ عَنْهُمْۖ إِنَّهُمْ رِجْسٞۖ وَمَأْوَىٰهُمْ جَهَنَّمُ جَزَآءَۢ بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ ٩٥ يَحْلِفُونَ لَكُمْ لِتَرْضَوْاْ عَنْهُمْۖ فَإِن تَرْضَوْاْ عَنْهُمْ فَإِنَّ اْللَّهَ لَا يَرْضَىٰ عَنِ اْلْقَوْمِ اْلْفَٰسِقِينَ} [التوبة: 95-96].

قال كعبٌ: كنَّا خُلِّفْنا - أيُّها الثلاثةُ - عن أمرِ أولئك الذين قَبِلَ منهم رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ حلَفوا له، فبايَعَهم، واستغفَرَ لهم، وأرجأَ رسولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أمْرَنا حتى قضى اللهُ فيه، فبذلك قال اللهُ عز وجل: {وَعَلَى ‌اْلثَّلَٰثَةِ ‌اْلَّذِينَ ‌خُلِّفُواْ} [التوبة: 118]، وليس الذي ذكَرَ اللهُ ممَّا خُلِّفْنا تخلُّفَنا عن الغَزْوِ، وإنَّما هو تخليفُه إيَّانا، وإرجاؤُه أمْرَنا عمَّن حلَفَ له واعتذَرَ إليه فقَبِلَ منه». أخرجه مسلم (٢٧٦٩).

* سورةُ (التوبة):

سُمِّيتْ بذلك لكثرةِ ذِكْرِ التوبة وتَكْرارها فيها، وذِكْرِ توبة الله على الثلاثة الذين تخلَّفوا يومَ غزوة (تَبُوكَ)، ولها عِدَّةُ أسماءٍ؛ من ذلك:

* سورةُ (براءةَ):

وقد اشتهَر هذا الاسمُ بين الصحابة؛ فعن البَراء رضي الله عنه، قال: «آخِرُ سورةٍ نزَلتْ كاملةً براءةُ». أخرجه البخاري (٤٣٦٤).

* (الفاضحةُ):

فعن سعيدِ بن جُبَيرٍ رحمه الله، قال: «قلتُ لابنِ عباسٍ: سورةُ التَّوبةِ، قال: آلتَّوبةُ؟ قال: بل هي الفاضحةُ؛ ما زالت تَنزِلُ: {وَمِنْهُمْ} {وَمِنْهُمْ} حتى ظَنُّوا أن لا يَبقَى منَّا أحدٌ إلا ذُكِرَ فيها». أخرجه مسلم (٣٠٣١).

قال ابنُ عاشورٍ: «ولهذه السورةِ أسماءٌ أُخَرُ، وقَعتْ في كلام السلف، من الصحابة والتابعين؛ فرُوي عن ابن عمرَ، عن ابن عباسٍ: كنَّا ندعوها - أي سورةَ (براءةَ) -: «المُقَشقِشَة» - بصيغةِ اسم الفاعل وتاء التأنيث، مِن قَشْقَشَه: إذا أبرَاه مِن المرضِ -، كان هذا لقبًا لها ولسورة (الكافرون)؛ لأنهما تُخلِّصان مَن آمن بما فيهما من النفاق والشرك؛ لِما فيهما من الدعاء إلى الإخلاص، ولِما فيهما من وصفِ أحوال المنافقين ...

وعن حُذَيفةَ: أنه سمَّاها سورة (العذاب)؛ لأنها نزلت بعذاب الكفار؛ أي: عذاب القتلِ والأخذِ حين يُثقَفون.

وعن عُبَيد بن عُمَير: أنه سمَّاها (المُنقِّرة) - بكسرِ القاف مشدَّدةً -؛ لأنها نقَّرتْ عما في قلوب المشركين...». "التحرير والتنوير" (10 /96).

وقد بلغ عددُ أسمائها (21) اسمًا في موسوعة "التفسير الموضوعي" (3 /187 وما بعدها).

* أمَر عُمَرُ بن الخطَّابِ رضي الله عنه أن يَتعلَّمَها الرِّجالُ لِما فيها من أحكام الجهاد:

فقد كتَب عُمَرُ بنُ الخطَّابِ رضي الله عنه: «تعلَّمُوا سورةَ براءةَ، وعَلِّموا نساءَكم سورةَ النُّورِ». "فضائل القرآن" للقاسم بن سلَّام (ص241).

جاءت موضوعاتُ سورة (التَّوبة) على الترتيب الآتي:

1. نبذُ العهد مع المشركين (١-٢٤).

2. غزوة (حُنَين) (٢٥-٢٧).

3. قتال أهل الكتاب لفساد عقيدتهم (٢٨-٣٥).

4. تحديد الأشهُرِ الحُرُم (٣٦-٣٧).

5. غزوة تَبُوكَ (٣٨- ١٢٧).

6. صفات المؤمنين، وعقدُ البَيْعة مع الله تعالى.

7. أنواع المنافقين، والمعذِّرون من الأعراب.

8. صفات المنافقين والمؤمنين، وجزاؤهم.

9. أصناف أهل الزكاة.

10. فضحُ المتخلِّفين عن الجهاد، وصفاتهم.

11. النفير العام، والجهاد في سبيل الله.

12. علوُّ مكانة النبيِّ عليه السلام (١٢٨-١٢٩).

ينظر: "التفسير الموضوعي" لمجموعة من العلماء (3 /178).

إنَّ مقصدَ السورة الأعظم أبانت عنه أولُ كلمةٍ في السورة؛ وهي {بَرَآءَةٞ} [التوبة: 1]؛ فقد جاءت للبراءةِ من الشرك والمشركين، ومعاداةِ مَن أعرض عما دعَتْ إليه السُّوَرُ الماضية؛ مِن اتباعِ الداعي إلى الله في توحيده، واتباعِ ما يُرضيه، كما جاءت بموالاةِ مَن أقبل على الله تعالى، وأعلن توبته؛ كما حصَل مع الصحابة الذين تخلَّفوا عن الغزوِ، ثم تاب اللهُ عليهم ليتوبوا.

ينظر: "مصاعد النظر للإشراف على مقاصد السور" للبقاعي (2 /154).